“شاه‌ دژ” دژي استوار در قلب صفه

به گزارش ندای اصفهان ، در طرف غرب صفه به‌ فاصله اندكي، كوهي كه آثار قلعه‌اي معروف به تخت رستم برفراز آن جاي دارد، قرار گرفته‌ است و به‌ فاصله دیگر در جنوب كوه‌صفه، رشته كوه بلندي به‌نام شاهكوه وجود دارد.
در بالاي شاهكوه و در جنوب آن، كوه معروف به پوزه قلعه بزي واقع شده‌ كه از فراز شاهكوه به‌دليل تفاوت ارتفاع به‌راحتي مي‌توان كوه صفه و قلعه بزي را مشاهده كرد. اما از جمله قلعه‌هاي معروفي كه از دوران ملكشاه سلجوقي تا اكنون همچنان بر بالاي كوه صفه پابرجا باقي مانده‌است، قلعه شاه‌دژ است؛ قلعه‌اي كه هنوز روايات زيادي درباره آن موجود است.
يكي از اين روايات مربوط به ابن اثير است كه مي‌گويد: “باطني‌ها (فرقه اسماعيليان) بر چندين دژ چيره شده‌ بودند كه يكي از آنها دژ اصفهان بود. اين دژ، قديمي نبود بلكه آن را سلطان ملكشاه ساخته‌بود”.
اما عده ای ديگر از مورخان اينگونه نوشته‌اند كه تاريخ روايتي كه ابن اثير نوشته است، افسانه‌اي بيش نيست و به‌زمان ملكشاه مربوط نمي‌شود بلكه اين دژ به سال‌هاي قبل از زمان سلطنت ملكشاه بازمي‌گردد كه در سال 500 هجری قمری مطابق با سال 7-1106 میلادی تخريب شد.
عده ديگري از مورخان نيز معتقدند از زمان ملكشاه سلجوقي به دستور تعدادي از رجال مختلف، بنايي محكم با نام قلعه شاه‌دژ به منظور نگهداري و حفاظت از اموال شاهي احداث كردند كه در بعضي از اتاق‌هاي آن تعدادي از نزديكان و بستگان شاه زندگي مي‌كردند.
ازجمله كاركردهاي ديگر اين قلعه آموزش كودكان بود كه توسط احمدبن عبدالملك عطاش صورت مي‌گرفت.
نكته حائز اهميت اينكه در گذشته‌هاي دور طبق گفته اساتيد و مورخان، در نزديكي بسياري از آثار موجود در كوه صفه ازجمله قلعه شاه‌دژ چشمه‌هاي آب كوچكي وجود داشته كه قلعه‌نشينان علاوه‌بر آنكه به‌عنوان آب آشاميدني از آنها استفاده مي‌كردند، از آب چشمه‌ها به‌منظور ساخت و ساز قلعه‌هاي خود و مصالح به‌كار رفته در آن هم استفاده مي‌نمودند.
نكته مهم اينكه قلعه‌ شاه‌دژ در مقايسه با ديگر قلاع موجود بر فراز كوه‌صفه، تفاوت‌هاي زيادي ازنظر طرح، نقشه، جنس و مصالح به‌كار رفته در آنها دارد. در اينجا بايد اشاره كرد كه اساس طرح و نقشه قلعه شاه‌دژ است كه اين قلعه تا به‌امروز بر فراز كوه پابرجا باقي مانده و شهرت خود را همچنان حفظ كرده‌است.
گذشته از خود قلعه، در سرتاسر بالاي كوه، با سد معابر و گذرگاه‌ها، قلعه‌طويلي به‌وجود آورده‌اند كه به تعبير خاصي، قسمتي از آن را جدارهاي غيرقابل عبور كوه و قسمتي ديگر را ديوارهاي سنگي محكم تشكيل مي‌داده‌است.
از سويي به‌دليل آنكه قلعه‌هاي كوچك در اطراف شاهدژ را در فرازكوه به‌هم متصل ساخته بودند، تصرف هيچ قلعه‌اي ممكن نبوده و درمقابل گذرگاه‌ها و معابر دشواري كه از پائين به بالاي كوه مي‌رسيده‌ است، اغلب برج‌هاي كوچك و يا بزرگي ديده مي‌شد كه براي مراقبت بعضي از پناهگاه‌ها ساخته شده‌ بود.
اين برج‌ها در حال حاضر خراب شده‌اند و فقط قسمتي از ديوارهاي آن كه در پائين مدخل قرارداشتند، باقي مانده‌اند. بسياري از مصالح به‌كار رفته در آنها از سنگ و آهك مي‌باشد و مرور زمان هنوز نتوانسته‌است در اركان استقامت و استحكام آنها رخنه‌اي وارد سازد.
هزینه 20 ميليارد ريالی شهرداری اصفهان براي مرمت قلعه شاه دژ
مديرعامل سازمان نوسازي و بهسازي شهرداري اصفهان با اشاره به اينكه تاكنون ۲۰ ميليارد ريال براي مرمت و احياي قلعه شاه دژ از سوي شهرداري اصفهان هزينه کرده است، به خبرنگار “ایمنا” گفت: از حدود ۱۰ سال گذشته احياي قلعه شاه دژ مربوط به دوره ساساني از سوي سازمان نوسازي و بهسازي شهرداري و با مشاركت سازمان ميراث فرهنگي، صنایع دستی و گردشگری به روش « استحفاظي » آغاز شده است.
حسين جعفري در خصوص روشهاي مرمت قلعه تاريخي شاه دژ ، افزود: در مرمتهاي انجام شده روي سه حصار بناي اين قلعه، تاكنون حصار دوم به روش خشكه چيني و با استفاده از سنگهاي موجود حاصل از تخريب و دو حصار ديگر ( سوم و چهارم ) با استفاده از ملات گچ ، شيرابه آهك و ماسه كه نسبتهاي آن از آزمايش ملات اصلي بنا به دست آمده، مرمت گرديده است.
مديرعامل سازمان نوسازي و بهسازي شهرداري اصفهان تصريح كرد: همچنین سربازخانه شرقی نیز به روش مرمت استحفاظی مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است.
وی با اشاره به اينكه تاكنون ۲۰ ميليارد ريال براي مرمت و احياي قلعه شاه دژ از سوي شهرداري اصفهان هزينه شده است، خاطرنشان كرد: با راه اندازي فاز دوم تله كابين نياز است مرمت و احياي قلعه تاريخي شاه دژ با سرعت بيشتري انجام شود.
مديرعامل سازمان نوسازي و بهسازي شهرداري اصفهان اظهار داشت: این مکان تاریخی شامل بخش‌های مختلفی مانند ارگ مرکزی، جایگاه اشرف، سربازخانه جنوبی و غربی، سه قلعه، بند اصلی، بارانداز، برج‌های دیده‌بانی، قلعه سنگی، دروازه گردنه باد، حوض سلطان، غار قنبر است.
جعفري خاطرنشان كرد: اين بناي تاريخي داراي ۶ دروازه شامل دروازه گردنه باد، دروازه جنوب شرقي ، دروازه جنوب غربي، دروازه غربي ، دروازه شمال غربي ، دروازه گل زرد مي باشد.
يشترين عرصه پهنه ارگ توسط طبيعت پديد آمده است!
ازدیگر ملحقات شاه دژ، ارگي است كه بر فراز قسمت شرقي كوه صفه قراردارد و از غرب تا شرق امتداد مي‌يابد. تمامي اين محوطه پوشيده از آوار سنگ‌ها است چنانكه نمي‌توان به‌دقت تعيين كرد كه چه‌مقدار از اين جايگاه به‌طور طبيعي هموار بوده و چه ميزان به دست انسان تراز شده‌ است.
با اين‌وجود یک باستان‌شناس معتقد است كه بيشترين اين پهنه را طبيعت پديد آورده و دست بشر در همواركردن و ترازسازي آن بي‌تأثير بوده‌است؛ نكته مهم اينكه سراسر جبهه شمالي، پرتگاهي پرشيب است و همين موضوع درمورد جبهه شرقي نيز صدق مي‌كند.
محمود لطفي باستان شناس در گفتگو با “ایمنا” گفت: اين بخش از ارگ و قسمت‌هاي گوناگون آن همگي ويران شده مگر قسمت‌هايي از بخش پائين‌تر ديوار غربي و قسمتي از ديوار جنوبي ارگ. همچنين ديوار شمالي ارگ به‌كلي نابود شده و تنها آثاري از شالوده آن را مي‌توان بر صخره‌هاي استوار مشاهده‌كرد.
وي از نتايج اقدامات باستان‌شناسي كه درطول سال‌هاي گذشته در اين مكان انجام داده‌بودند سخن گفت و بیان داشت: درقسمت‌ ديواره‌هاي شرقي اين ارگ به بازمانده‌هاي شالوده ديواري برخورديم كه تنها از يك لايه سنگ‌ تراش‌خورده و صيقلي درست شده‌بود و از شمال به جنوب كشيده شده و برج‌هايي در دو انتها داشت، اين قسمت، جايگاه اصلي اشراف‌زادگان بود كه هم‌اكنون سطح آن بسيار ناهموار و پوشيده از آوار و تكه‌هاي سنگ است، به‌طوري كه تعيين محدوده ساختمان ورودي را ناممكن مي‌سازد و با ملاحظه معماري كلي بنا، منطقي است كه فرض كنيم، ورودي اصلي ارگ، باشكوه و خيره كننده بوده‌است.
این باستان شناس اظهارداشت: هم‌اكنون هيچ بخشي از سقف اصلي ارگ باقي نمانده كه بتواند تصویر روشني درمورد نوع آن به ما بدهد، اما باتوجه به پهناي اتاق‌ها و آوارها، سقف بنا مي‌بايستي از نوع طاق قوسي سنگي، همانند سقف سرداب‌ها يا اتاق‌هاي زيرزميني بوده باشد كه قابل مشاهده‌است.
لطفي تاكيد كرد: ما به هيچگونه شواهدي كه نشان از به‌كاربردن تيرچوبي يا آجر در ساخت سقف داشته باشد نيز برخورد نكرديم و به‌احتمال زياد، ديوارهاي جانبي ارگ براي اهداف دفاعي، بلندتر و كنگره‌دار بوده‌ است و طبق يافته‌هاي باستان‌شناسي، اسلحه‌خانه سربازخانه در نيمه‌غربي اين سكونت گاه‌ها قرار داشته است.

انتهای پیام/

منبع : ایمنا

برچسب‌ها: ارگ, دژ, صفه, گردشگری

مطالب مرتبط

• 6 مورد جاذبه گردشگری که در آنتالیا نباید از دست دهید!

• رئیسی: راه حل مشکلات در دستان جوانان و متخصصین کشور است/ سواحل مکران باید پیشران توسعه منطقه و کشور باشد

• شهردار اصفهان دبیر شهر جهانی صنایع دستی شد