بازگشت به پولطلا راه حل اقتصاد بدون تورم/ معرفی کتاب «اسرار بانکداری» ترجمه عباس مطهری نژاد

به گزارش ندای اصفهان، کتاب «اسرار بانکداری» به قلم موری اِن. رودبارد (MURRAY N. ROTHBARD) و ترجمه دکتر عباس مطهری‌نژاد (متولد ۱۳۵۱) توسط انتشارات دانشگاه یزد در 1000 نسخه در سال 1392 به چاپ رسیده است و خواندن آن در وضعیت فعلی اقتصاد کشور بسیار راهگشا است.

از ويژگی های منحصر به فرد این کتاب 380 صفحه ای که انگیزه ای برای ترجمه آن بوده است، نقد پول اعتباری و تاکید بر پول طلا است که جلوی خلق پول و تورم را خواهد گرفت و از این نظر با اقتصاد اسلامی سازگاری دارد و متوجه می شویم این ایده در بسیاری از دانشگاه ها و محافل علمی غربی نیز طرفدار دارد.

علاقه مندان مي توانند جهت تهيه اين كتاب با تلفن انتشارات تماس بگيرند: 9- 8211670 0351

در ادامه مقدمه مترجم و مقدمه دکتر رسول بخشی عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان را بر این کتاب می خوانیم.

همچنین علاقه مندان می توانند کتاب «داستان تولد بانک مرکزی مستقل در آمریکا» (شواهد برعلیه فدرال رزرو) را از همین مترجم در اینجا بخوانند.

***

با صلوات بر حضرت محمد (ص) خاتم پیامبران و ائمه معصومین (ع) که خزینه‌های علم الهی هستند.

اهمیت و جایگاه اقتصاد در زندگی فردی و اجتماعی ما و هم‌چنین نزد دولت‌ها، جایگاهی رفیع و شناخته شده است، در این میان نقش و اهمیت پول و بانک‌داری به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و اصولی‌ترین مفاهیم اقتصاد بر کسی پوشیده نیست. در کشور جمهوری اسلامی ایران، نقش این دو عنصر به‌عنوان ابزار عدالت اجتماعی بیش‌تر نیز خواهد بود. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ضرورت تغییر نظام بانک‌داری احساس گردید و به‌عنوان اولین گام، «قانون بانک‌داری اسلامی» تصویب شد اما در عمل نتوانست چندان موفق و اسلامی عمل نماید.

امروزه با این‌که بسیاری از اندیشمندان اذعان دارند که این نظامِ بانک‌داری اشکالات زیادی داشته و فاصله‌ی زیادی با «اقتصاد، پول و بانک‌داری اسلامی» دارد اما عملاً اقدامی صورت نمی‌گیرد. شاید علت اصلیِ این امر و هم‌چنین علت عدم موفقیت قانون بانک‌داری اسلامی این باشد که الگوی مناسبی در مورد «پول و بانک‌داری اسلامی» که بتواند در اقتصاد امروزِ جهان ایفای نقش کند وجود ندارد. به عبارت دیگر همه اطمینان دارند که این پازل اشتباه چیده شده است اما هیچ طرحی برای چیدمان جدید آن ندارند از این‌رو ترجیح می‌دهند به‌همین شکل باقی بماند. از طرف دیگر، منافع و امتیازاتی که پول ایجاد می‌کند نیز موضوع دیگری است که مانع از انجام این امر مهم می‌شود.

وقتی از اقتصاد اسلامی سخن می‌گوییم منظور اقتصادی است که در آن اصول و ارزش‌های اسلامی لحاظ شده باشد، در دین مبین اسلام اصول، قواعد و چارچوب‌های وجود دارد که باید بر اساس آن‌ها و با توجه به شرایط و نیازهای هر زمان، عناصری مثل پول، بانک‌داری، و اقتصاد تعریف گردد، و این امر وظیفه‌ای است که بر عهده‌ی حوزه‌های علمیه، دانشگاه‌ها و به‌طور کلی همه‌ی متفکران اسلامی است. به نظر می‌رسد به‌علت دور بودن علمای اسلامی از موضوعات حکومتی، این جریان تا حد زیادی مورد غفلت قرار گرفته است، اما آن‌چه بیش‌تر مایه‌ی تأسف است این‌که بعد از گذشت بیش از سی سال از انقلاب اسلامی باز هم آن‌طور که شایسته است در این خصوص فعالیتی صورت نگرفته و حتی احساسِ نیاز نیز مشاهده نمی‌گردد.

شاید «پول» و «بانک‌داری» از مهم‌ترین عناصرِ بحث اقتصاد به‌طور عام و اقتصاد اسلامی به‌طور خاص باشد. در مورد پول، به نظر بعضی از اندیشمندان مسلمان، پول اسلامی، پولِ طلاست. آیت‌الله حائری شیرازی معتقد است پول اسلامی باید به‌صورت طلا باشد و در این صورت است که ربا و تورم از بین خواهد رفت. اگرچه نظر ایشان در مورد رابطه‌ی بین پول اعتباری امروز و وجود ربا جای بحث دارد (چرا که قبل از پول اعتباری نیز ربا وجود داشت) اما در مورد رابطه‌ی پول اعتباری با تورم و ربا تقریباً اتفاق نظر وجود دارد. کتاب حاضر نیز معتقد است برای داشتن اقتصادی بدون تورم، باثبات و گریز از چرخه‌های تجاری باید به استاندارد طلا بازگردیم.

در مورد بانک‌داری، بسیاری از صاحب‌نظران مسلمان معتقدند نظام بانک‌داری موجود دو اشکال اساسی دارد، اولین اشکال آن ربوی بودن آن است و اشکال دوم که باعث تشدید مشکل اول می‌شود، خلق پول توسط بانک‌های خصوصی یا کار کردن با ذخیره‌ی جزئی می‌باشد. کتاب حاضر مشکل دوم را به خوبی به تصویر کشیده است. اگرچه اشکال اول را به رسمیت نمی‌شناسد، اما کاهش نرخ بهره را عنصر مثبتی در اقتصاد می‌داند.

شاید همین دو موضوع (بازگشت به استاندارد طلا و جلوگیری از بانک‌داری ذخیره‌ی جزئی) برای ترجمه‌ی این کتاب کافی باشد. اما این کتاب علاوه بر دو مطلب فوق شامل مطالب ارزنده‌ی دیگری است که می‌توان آن‌ها را به‌صورت ذیل فهرست نمود:

الف- اهمیت پول، چگونگی اختراع و تاریخچه‌‌ی آن

ب- خصوصیات پول و شناخت واحد پول

ج- چگونگی تغییر قیمت‌ها و علت تغییر آن

د- بیان دقیق تورم و علت آن

ه- تشریح بانک‌داری ذخیره‌ی جزئی

و- چگونگی شکل‌گیری بانک‌داری

ز- بررسی علت چرخه‌های تجاری

ه- به تصویر کشیدن چگونی شکل‌گیری بانک مرکزی انگلیس و فدرال رزرو آمریکا

و- معرفی انگیزه‌ها و منافع گروه‌ها و افراد خاصی که در ایجاد بانک انگلند و فدرال رزرو نقش داشته‌اند.

ز- بررسی عمل‌کرد و نقش تورمی فدرال رزرو همراه با تاریخچه‌ی پول و بانک‌داری

و بسیاری مطالب دیگر که با بیانی شیوا، ساده و دقیق بیان شده و بانک‌داری موجود را به دقت توصیف می‌کند. در توصیف این کتاب یکی از هم‌فکران نویسنده بیان می‌کند «از زمان انتشار این کتاب تا کنون، این تنها کتابی است که واضح و مختصر، نظام جدید بانک‌داریِ ذخیره‌ی جزئی، ریشه‌ها و اثراتِ ویرانگرش را بر زندگی هر مرد، زن و کـودک توضیـح می‌دهـد.»

نویسنده‌ی فقید کتاب، «موری رودبارد» در 7 فصل اول کتاب به تاریخچه‌ی پول، بانک‌داری و اصول آن می‌پردازد، در 4 فصل بعد تأثیر بانک‌داری مرکزی بر اقتصاد را بررسی می‌کند و از فصل 12 تا 16 به ریشه‌های بانک‌داری مرکزی در بریتانیا و آمریکا می‌پردازد و با جسارت از افراد پشت صحنه آن نام می‌برد و انگیزه‌هایشان را بیان می‌کند. نویسنده با نظام پول دستوری و بانک‌داری ذخیره‌ی جزئی مخالف است و اشکالات آن‌را به‌خوبی بیان کرده و آن‌را به باد انتقاد می‌گیرد. راه حلی که او برای اصلاح نظام بانک‌داری در فصل 17 پیشنهاد می‌دهد بازگشت به استاندارد طلا و پول سخت از یک طرف و بانک‌داری آزاد البته بدون قدرت خلق پول، از طرف دیگر می‌باشد. نویسنده در صفحه 234 کتاب با استناد به مقاله‌ی دیگری، از بانک‌داری اسکاتلند به عنوان نمونه‌ای از بانک‌داری آزاد نام می‌برد اما بعداً اذعان می‌کند که این موضوع را بدون بررسی پذیرفته است و بعد از بررسی مقاله‌ای انتقادی در رد آن می‌نویسد که به صورت ضمیمه در انتهای کتاب آورده شده است و نمونه‌ی خوبی از یک مقاله‌ی علمی انتقادی است.

بازگشت به استاندارد طلا و پول سخت موضوعی بسیار درخور تأمل است و همان‌طور که بیان شد با نظر بعضی از علمای اسلامی درخصوص پول طلا مطابقت دارد. به‌نظر می‌رسد بازگشت به استاندارد طلا می‌تواند کمک بزرگی به ایجاد اقتصاد و بانک‌داری اسلامی بنماید چراکه لازمه‌ی یک اقتصادِ سالم، داشتن پولی محکم و باثبات است. هر چند در دنیای امروز این نظریه دور از واقعیت به نظر می‌رسد. اما پذیرش پول اعتباری امروزی نیز برای کسانی که با پول طلا سر و کار داشتند بسیار غیرواقعی‌تر از پذیرش این موضوع بود، اما به واقعیت پیوست.

بانک‌داری خصوصی که رودبارد پیشنهاد می‌کند یک بانک خصوصی بدون قدرت خلق پول است و از این جهت پسندیده است اما بانک‌داری خصوصیِ او همان بانک‌داری ربوی است که از دید ما محل اشکال است. مطمئناً با ایجاد استاندارد طلا و استقراء بانک‌داری خصوصی که قدرت خلق پول نداشته باشد، نرخ بهره به‌شدت کاهش خواهد یافت اما برای حذف نرخ بهره باید به‌دنبال روش‌های کامل‌تری بود. از این‌رو برای اصلاح کامل نظام بانک‌داری، ما باید به‌دنبال راه‌کارهای اسلامی و مبتنی بر نیازها، خواسته‌ها و اعتقادات خودمان باشیم.

نویسنده‌ی کتاب، رودبارد، از بزرگان مکتب اتریشی است. این مکتب بر سازمان‌یابی خود به خودی بر اساس سازوکار قیمت‌ها تأکید دارد. درخصوص عرضه‌ی پول نظرات مختلفی وجود دارد اما آن‌چه مسلم است این‌که همه‌ی اقتصاددانان با افزایش بی‌رویه‌ی عرضه‌ی پول مخالفند، عده‌ای معتقدند میزان پول باید با توجه به نیاز تجارت تغییر کند، عده‌ای دیگر رشد جمعیت یا رشد اقتصادی را معیاری برای افزایش آن می‌دانند اما نویسنده‌ی این کتاب همانند استاد خود «مایزز» معتقد است که عرضه‌ی بهینه‌ی پول وجود ندارد و هر عرضه‌ای از پول به‌خوبی دیگری است، نویسنده هم‌چنین معتقد است که پول باید به استاندارد طلا باز گردد و هیچ نیازی به افزایش پول همراه با افزایش میزان معاملات یا افزایش جمعیت وجود ندارد چرا که با تغییر قیمت‌ها این‌کار به خودی خود انجام می‌شود. توضیحات بیش‌تر درخصوص کتاب و نویسنده‌ی آن توسط دو تن از هم‌فکران او در ادامه آمده است.

در کتب درسیِ اقتصاد از مزایایی بانک مرکزی سخن گفته می‌شود و تشکیل آن را روند عادی تکامل نظام پول و بانک می‌داند، اما کتاب حاضر این دیدگاه را به باد انتقاد می‌گیرد. در میان ترجمه‌های موجود، کتابی که منتقد نظام بانکی باشد مشاهده نگردید، این موضوع جای تعجب ندارد چرا که حتی در کشورهایی که از نظر علمی پیشرفته‌ترند نیز چنین کتاب‌هایی به گونه‌ای خاص مورد بی‌مهری و بی‌توجهی قرار می‌گیرند، و شاید این ترجمه اولین نمونه از این نوع باشد.

نویسنده‌ی کتاب دولت‌های انگلیس و آمریکا را مسبب ایجاد بانک‌داری ذخیره‌ی جزئی می‌داند اگرچه فرآیند خلق پول توسط بانک‌های خصوصی را به تصویر می‌کشد اما از آن‌جا که او دولت را مسئول به‌وجود آمدن این نظام بانک‌داری می‌داند از این‌رو پیوسته از دولت انتقاد می‌کند.

کتاب حاضر علی‌رغم همه‌ی‌خوبی‌های که دارد مثل اکثر کتاب‌های غربی خالی از اشکال نیست. مهم‌ترین اشکال آن، همان‌طور که بیان شد پذیرش بانک‌داری ربوی است. مورد دیگری که باید با تأمل با آن برخورد نمود این‌که، نویسنده همانند سایر طرف‌دران مکتب اتریشی به‌شدت نسبت به عمل‌کرد دولت در اقتصاد، پول و بانکداری، بدبین است اگرچه مترجم نیز تا حد زیادی با این تفکر موافق می‌باشد اما ساختار کشور نیز باید در نظر گرفته شود. نکته‌ای که باید مورد توجه قرار گیرد این‌که، گریز از یک اشتباه ما را به داخل اشتباهی دیگر وارد نکند. اگرچه بانک‌داری دولتی معایبی دارد اما گسترش بانک‌داری خصوصی (به‌خصوص همراه با قدرت خلق پول) می‌تواند عواقب بسیار ناگوارتری به‌دنبال داشته باشد، چرا که سلاح قدرتمندِ «خلق پول» در اختیار منافع گروهی خاص قرار می‌گیرد و روز به روز آن‌ها را قدرتمندتر می‌کند به‌طوری که گریز از آن و اصلاح آن به‌سادگی امکان‌پذیر نیست.

همان‌طور که بیان شد اصلاح نظام بانک‌داری یکی از ضروریات مهم کشور ماست اما لازمه‌ی هر تغییر و اصلاح، ابتدا شناخت وضعیت موجود و بررسی مشکلات و نقاط ضعف آن است، کتاب حاضر می‌تواند در این زمینه کمک بزرگ و شایانی انجام دهد. موضوع دوم برای اصلاح نظام بانک‌داری، بررسی راه‌کارهای جایگزین است که باز هم بازگشت به استاندارد طلا و بانک‌داری خصوصیِ بدون قدرت خلق پول که در این کتاب مطرح شده است می‌تواند به‌عنوان یک راه‌حل مورد توجه قرار گیرد.

در ترجمه‌ی حاضر اصطلاحات انگلیسی در پاورقی آورده شده و علاوه بر این، دو نوع پاورقی دیگر نیز وجود دارد که اول توضیحات نویسنده و دیگری توضیحاتی است که مترجم اضافه کرده است، برای مشخص شدن این دو پاورقی در انتهای توضیحاتِ مترجم، کلمه «مترجم» آورده شده تا مشخص شود این توضیحات جزئی از متن اصلی کتاب نبوده است. هدف مترجم این بوده است که اطلاعات کافی درخصوص بعضی واژه‌ها به خواننده داده شود و او را از مراجعه به فرهنگ‌های مختلف بی‌نیاز کند.

نظر به اشکالات کتاب و از آن‌جا که کتاب حاضر با بعضی از اصول اقتصاد اسلامی و شرایط کشور ما متناسب نبود استاد عزیز آقای دکتر بخشی قبول زحمت فرمودند و ضمن اصلاح و ویرایش کتاب، مقدمه‌ای به آن اضافه نمودند، که از حوصله، پشتکار و همه‌ی زحمات ایشان تشکر و قدردانی می‌گردد. هم‌چنین از زحمات دوست عزیزم، سعید جهان‌بین که با حوصله و سعه‌ی‌صدر در تفهیم و ترجمه بسیاری از جملات مرا یاری داده‌اند صمیمانه تشکر و قدردانی می‌کنم. از مادر، همسر و فرزندانم که پشتیبان من در این کار بوده‌اند نیز سپاسگزارم.

اعتراف دارم بضاعت این‌جانب برای ترجمه بسیار اندک بوده و اگر یاری این عزیزان نبود این محصول به بار نمی‌نشست، مطمئنا یاری آن‌ها باعث غنای این ترجمه شده است. این ترجمه نخستین تجربه این‌جانب می‌باشد و کم و کاستی‌های آن کاملاً به عهده این‌جانب خواهد بود و دوستانی که اشکالات احتمالی کتاب را گوشزد نمایند مرا وام‌دار خود نموده‌اند. هم‌چنین از سرکار خانم آقابیکی به خاطر پیگری مراحل اداری و سرکار خانم رضایی برای صفحه‌بندی مطالب تشکر و قدردانی می‌کنم. از مؤسسه‌ی مایزز نیز به علت اعطای مجوز ترجمه و چاپ کتاب تشکر می‌کنم.

هدف اصلی از ترجمه‌ی کتاب گامی در جهت اصلاح نظام بانک‌داری بوده که بسیار امیدوارم مورد رضایت خداوند قرار گیرد، مایلم اجر معنوی این کار را به روح مرحوم پدرم حاج محمد علی، مرحوم برادر زاده‌ام مرتضی و معلم شهیدم حاج محمدحسین جعفری‌نسب تقدیم نمایم.

نظر به فاصله‌ی بسیار زیاد نظام پول و بانک‌داری موجود با نظام اسلامی و لزوم اصلاح و تغییر آن، امیدوارم این کتاب بتواند کمکی هر چند اندک در این زمینه بنماید و این‌جانب نیز در این حرکت لازم و واجب سهیم بوده باشم. امید این‌که بتوانیم با کمک هم و حرکتی علمی و آگاهانه، از این نظام نادرست اقتصادی به نظامی اسلامی، عادلانه و سالم برسیم. ان شاالله.

  مقدمه از دکتر رسول بخشی (دانشیار اقتصاد)

موضوع خلق پول مهم‌ترین ویژگی نظام بانک­داری دنیای معاصر می ­باشد، حتی در ممالکی که توانسته ­اند به‌سوی استقرار یک نظام بانکی مبتنی بر بهره صفر و حتی منفی پیش ­روند. نظام بانک­داری مبتنی بر ذخیره جزئی (یا ذخیره قانونی) از طریق دریافت سپرده ­ها و پرداخت کسری از هر سپرده در هر مرحله به صورت وام، به خلق پول در اقتصاد و خلق درآمد برای خود اقدام می ­نماید. این موضوع پرده از این راز برمی ­دارد که چگونه نظام بانکی متعارف، درشرایط بهره صفر و یا منفی، قادر به ادامه فعالیت است.

وقتی نظام بانک‌داری متعارف از طریق خلق پول به خلق درآمد می ­پردازد، می­توان تصور نمود که ایده‌ی بانکداری مرکزیِ خصوصی، در واقع موروثی بودن مالکیت بر ماشین تولید پول، چقدر خطرناک و مغایر با منافع عمومی است، ایده ­ای که البته در برخی کشورهای جهان، منافع اقلیتی بانک­دار را مقابل منافع ملت­ها قرارداده است.

باید توجه داشت، هنگامی ­که بانک، خلق پول می­کند، در واقع تقاضا را تشدید نموده و بنابراین باعث تورم خواهد شد. این حاکی از وجود یک تفاوت ماهوی بین وام­هایی که نظام بانکی متعارف به مشتریانش می­ پردازد با وام­هایی است که افراد از یک‌دیگر دریافت می­کنند. وقتی فردی از فردی دیگر، وام می­گیرد، وام ­دهنده قدرت خرید خود را برای مدتی معلوم به وام­گیرنده منتقل می­کند. بنابراین با چنین وام­هایی تقاضای کل در اقتصاد تحریک نمی‌شود، اما وقتی بانک، وام می­دهد، قدرت خرید جدیدی خلق خواهدشد و تقاضایی را به فهرست تقاضای موجود اضافه خواهد نمود.

نظام بانک‌داری متعارف از طریق خلق اعتبار، سبب ایجاد مالکیت­ های چندگانه بر ذخیره‌ی پولی می‌شود که به صورت سپرده در نظام بانکی قرارداده شده است. نقش بانک در ایجاد و گسترش مالکیت چندگانه، موضوع وکیل بودن بانک از طرف سپرده‌‌گذار را کاملاً مخدوش می­نماید. این مسأله، نظریات برخی متخصصین بانک­داری اسلامی را که صرفاً روی جنبه ربای نظام بانک‌داری موجود بحث نمود­ه و ارائه­ طریق کرده ­اند و تلقی اسلامی بودن بانک‌داری بدون ربا را دامن زده ­اند، به چالش جدی می‌کشاند. می­توان اظهار داشت که موضوع خلق پول با وجود اهمیت آن، مورد توجه اقتصاددانان مسلمان قرار نگرفته است. تمرکز متخصصین بانک‌داری اسلامی روی نظام بانک‌داری متعارف بیش‌تر از جهت توجه به بحث ربا شکل گرفته است.

مطالعه تاریخ با­نک­داری تصویر بسیار دقیقی از نحوه عمل قانون گرشام را به نمایش می­گذارد، نحوه عملی که شاید خود گرشام از آن بی ­اطلاع بوده است! تاریخ بانک­داری نشان می­ دهد که چگونه بانک­داران نخستین در عصر طلا – پول، پول کاغذی را (به عنوان پول بد) با توسل بر سازوکار خلق پول، جایگزین طلا (پول خوب) نمودند و چگونه بانک­داران بعدی با توسل بر همان سازوکار، اعتبار (سپرده ­های بانکی) را (به عنوان پول بد)، جایگزین پول­های کاغذی که زمانی به عنوان پول بد جایگزین طلا شده بودند، نمودند!

مطالب ذکر شده در بالا بخشی از اسرار مگوی نحوه عملِ بانک­داری متعارف است و رودبارد اقتصاددان مشهور مکتب اتریشی تلاش نموده، در کتاب پیش­ِ روی، تنها برخی از آن‌ها را فاش نماید. آقای رودبارد، در این کتاب ضمن ارائه‌ی مسیر تاریخی پول و بانک‌داری، فرآیند خلق پول را به‌خوبی به‌تصویر کشیده و در ادامه دست‌های ناپیدایی که برای منفعت‌طلبی مسیر پول و بانکداری را به نفع خود تغییر داده‌اند برملا می‌کند. او سعی نموده است با برشمردن برخی نقاط ضعف نظام بانک‌داری متعارف، از ایده بانک­داری مبتنی بر پشتوانه کامل و ثابت طلا به عنوان یک نظام بانکی عاری از خلق پول دفاع نماید. آقای عباس مطهری ­­نژاد، مترجم محترم این کتاب، سعی نموده ­اند با چیره ­دستی، کتاب را به زبانی شیوا با عنوان «اسرار بانک­داری» ترجمه نمایند. همت ایشان به ترجمه این اثر، قابل تقدیر است.

کتاب پیش­رو حاوی مطالب ارزشمندی درخصوص بانک­داری متعارف و زمینه‌های تاریخی آن است؛ با این وجود، نباید از لغزش­هایی که آقای رودبارد در ترسیم وضعیت ایده ­آل خود داشته، غافل بود. درست است که  نظام بانکی مورد نظر رودبارد عاری از خلق پول است اما او بانک‌داری ربوی را مورد تایید قرار داده است. این تلقی رودبارد از این­جا ناشی می­شود که ایشان در این کتاب، موضوع کنز و معطل نگه داشتن دارایی توسط صاحب آن­ را به رسمیت می ­شناسد.

این کتاب می ­تواند زمینه بحث را برای اقتصاددانان مسلمان فراهم کند که بتوانند تصویری از نظام ایده ­آل پولی مبتنی بر عدم اصالت بهره و عدم اصالت کنز ارائه نمایند!

انتهای پیام/

برچسب‌ها: بانک, بانک مرکزی, بانکداری, پول, پولطلا, تورم, ربا, رسول بخشی, عباس مطهری نژاد

مطالب مرتبط

• نرخ دلار تا چه قدر کاهش می‌یابد؟

• اعتراف بزرگ آقای رئیس جمهور؛ نوسان قیمت دلار حاصل «تصمیم» است، نه «تحریم»

• صفر تا صد ماجرای ترخیص 420 کانتینر لوازم خانگی «بوش» از گمرک/ دستگاه‌های مسئول چه می‌گویند؟ +سند