معرفی و نکته برداری برخی از مهمترین کتاب‌های آکادمیک رشته مطالعات رسانه و علوم ارتباطات

ندای اصفهان- جواد جلوانی

(مسئول آموزش مرکز فضای مجازی بسیج استان اصفهان)

توضیح: متن پیش رو حاصل ده ها ساعت مطالعه است و مباحث مختلف مانند مبانی و نظریه‌های ارتباطات جمعی، افکار عمومی، حقوق ارتباطات، جامعه شناسی ارتباطات، روش تحقیق، تاریخ مطبوعات و خبرنگاری را شامل می‌شود.

در ارائه کتب ذیل سعی شده است مطالب منحصر به فرد هر کتاب استخراج شود به طوری که مطالب تکراری کمتر مشاهده شود و از همپوشانی و در کنار هم قرار دادن مطالب، یک نگاه جامع و سریع به مباحث مطرح شده در رشته‌های مرتبط با رسانه و ارتباطات ترسیم شود. بدیهی است این مطالب صرفا خلاصه برداری است و برای فهم بهتر هر مطلب به اصل کتب و نوشتارهای تفصیلی باید مراجعه شود.

توجه: پیش از این در فهرست جداگانه ای به معرفی کتاب‌های بیشتر عامه پسند پرداخته بودیم که مکمل این لیست است و می‌توانید به آن نیز مراجعه کنید.

 ***

1- کتاب یک جهان چندین صدا (ارتباطات در جامعه امروز و فردا)، (گزارش شُن مک‌براید به سفارش سازمان یونسکو)، ترجمه ایرج پاد، با مقدمه دکتر کاظم معتمد نژاد، انتشارات سروش

برخی نکات این کتاب به شرح زیر است:

– دو ایدئولوژی غالب پس از جنگ جهانی دوم: «جریان آزاد اطلاعات» و «ارتباطات توسعه‌بخش»؛

ارتباطات توسعه‌بخش در اعتراض به جریان آزاد اطلاعات بوجود آمد که در حقیقت اکثر اطلاعات جهان را غرب از دید خود می فرستد و واقعی نیست.

– شدیدترین محدودیت های قانونی بر رسانه‌ها به نام «امنیت ملی» عملی می‌شود.

– اعمال سانسور بیشتر در دو زمان صورت می‌گیرد:

الف- درباره تصویر مستهجن یا خشن

ب- ضرورت های ملی که طبیعی به نظر می‌رسد.

– مهم: اضافه بار اطلاعاتی: ازدیاد اطلاعات به آهنگی آنچنان تند می‌رسد که شهروند معمولی مجبور است برای جذب آن تلاشی فوق‌العاده انجام دهد و چنانچه آن را نتواند جذب کند (که اغلب نمی‌تواند) یا احساس سرگردانی و بیگانگی می‌کند و یا اینکه به حالت کنش‌پذیری باز می‌گردد. (ذهن منفعل می‌شود و توانایی تجزیه و تحلیل این همه اطلاعات را از دست می‌دهد).

– یونسکو در سال 1946 ایجاد شد. با هدف اشاعۀ صلح، یا پیشبرد حقوق بشر و تفاهم بین‌المللی و نیز ایجاد نظم نوین بین‌المللی به فعالیت پرداخت.

سه شکل اصلی فعالیت‌های یونسکو:

1- همکاری معنوی بین‌المللی

2- کمک های عملیاتی

3- پیشبرد صلح و تفاهم بین‌المللی

سازمان‌های یونسکو:

1- کنفرانس عمومی: بالاترین ارگان است و هر دو سال یک بار تشکیل جلسه می‌دهد.

2- هیئت اجرایی: 50 عضو به تفکیک گروه‌های منطقه‌ای دارد.

3- دبیرخانه: شامل زیرمجموعه های آموزش، علوم، فرهنگ، ارتباطات، علوم اجتماعی، امور خارجی

4- مدیرکل که توسط کنفرانس عمومی برای شش سال انتخاب می‌شود.

 

 

2- کتاب نظریه‌های ارتباط، تألیف ورنر سورین و جیمز تانکارد، ترجمه دکتر علیرضا دهقان، انتشارات دانشگاه تهران

برخی نکات این کتاب:

(این کتاب حاوی تعداد زیادی از نظریه ها است که برای فهم آنها باید به متن اصلی مراجعه شود.)

* کاستی‌های زبان در مقابل بیان پدیده‌ها:

الف- زبان ایستا است و واقعیت پویا است.

ب- زبان محدود است و واقعیت نامحدود است (مثلاً آموزش تصویری گیتار که نمی‌توان با زبان آموزش داد).

ج- زبان انتزاعی است. مؤثرترین ارتباط آن است که از نردبان انتزاع بالا و پایین رود.

* برخی از نظریه‌های مرتبط با قدرت رسانه:

– نظریه «سوزن تزریق یا گلوگه جادویی»: مطابق این نظریه مخاطب منفعل است و پیام رسانه ای مانند یک سوزن که در رگها تزریق شود بلافاصه اثر خود را می گذارد. یا همانند گلوله ای است که پرتاب می‌شود و به مخاطب برخورد می‌کند. از این نظریه کسی دفاع نکرده است اما در سالهای قبل از جنگ جهانی و استفاده آلمان نازی از پروپاگاندا (تبلیغات سیاسی) برای برانگیختن مردم آلمان و ایجاد ترس در دل دشمن این نظریه مطرح شد. هیتلر و گوبلز وزیر تبلیغات نابغه او به خوبی از قدرت سینما و رادیو استفاده می‌کردند.

– نظریه «رسانه‌های بی اثر»: پس از پایان جنگ جهانی نظریه ای برخلاف قبل مطرح شد که مخاطب را فعال می دانست و اثر پیام های رسانه ای را ضعیف و خنثی بیان می‌کرد.

– نظریه «برجسته سازی» (Agenda-setting) (توسط مک کامبز و شاو در سال 1972): این نظریه حد وسط را می‌گیرد و می‌گوید رسانه‌ها نمی‌توانند به مردم بگویند چگونه فکر کنند، ولی می‌توانند بگویند درباره چه فکر کنند!

– نظریه «مارپیچ سکوت» (spiral of silence) (توسط الیزابت نوئل نیومن): هرچه دفاع رسانه‌ها از یک واقعیت بیشتر شود، افراد کمتری جرأت مخالفت با آن را خواهند داشت و سکوت آنها باز هم مانند یک مارپیچ به تقویت آن پیام کمک می‌کند.

– نظریه «دومرحله ای ارتباطات» (توسط راجرز): واقعیت مطرح شده در رسانه‌ها ابتدا به رهبران فکری و سپس توسط آنها به پیروان منتقل خواهد شد. اگر واقعیت مطرح شده در رسانه‌ها در محله‌ها توسط رهبران فکری تأیید شود، مردم آن را بهتر می پذیرند. رهبر فکری هرکسی می‌تواند باشد مانند یک عضو فامیل که با مطالعات و کلام خود بر دیگر اعضای خانواده نافذ است.

– نظریه «چند مرحله ای ارتباطات یا اشاعه»: در تکمیل نظریه قبل مطرح شد اما تاکید او بر چگونگی اشاعه نوآوری ها در جامعه است.

– نظریه کاشت (Cultivation Theory) (توسط جرج گربنر): او در طولانی‌ترین و گسترده‌ترین پژوهش اثرهای تلوزیون «تئوری کاشت» را ارائه داد. مطابق این نظریه گویی پیام در طی زمان همانند یک گیاه در ذهن مخاطب کاشته و نهادینه می‌شوند. واقعیت مطرح شده، در اثر تکرار رسانه‌ها، طی فرآیندی گویی کاشته و آبیاری می‌شود تا روزی به بهره برداری برسد: کاشت، داشت، برداشت.

– برای افراد سیاسی روزنامه و سپس رادیو و بعد تلویزیون اهمیت دارد. [متن کتاب قدیمی است و به شبکه‌های اجتماعی اشاره نکرده است.]

– نظریه همخوانی (توسط آزگود): وقتی تغییری روی می‌دهد این تغییر همیشه به سمت همخوانی بیشتر با مبانی داوری مسلط است.

* نظریه ناهماهنگی شناختی از «فستینگر» است.

– نظریه تخدیر: با جذب بیش از حد اطلاعات افراد دچار رخوت و بی‌اعتنایی می‌شوند.

 

 

3- کتاب کاربرد نظریه‌های ارتباطات، سون ویندال، ترجمه دکتر علیرضا دهقان، (این کتاب توسط نشر جامعه‌شناسان، نشر دانشگاه تهران و نشر علمی فرهنگی به چاپ رسیده است)

برخی از نکات این کتاب به شرح زیر است:

[این کتاب با مثالهای عملی که آورده است سعی کرده نظریه‌های ارتباطات را به صورت کاربردی برای مخاطب مطرح کند، اما ممکن است فهم برخی از مثالها برای مخاطب ایرانی سخت باشد.]

* نگاه های مختلفی به چگونگی فرایند ارتباطات وجود دارد:

– ارتباط به عنوان فراگردی یک سویه:

ارتباط به عنوان انتقال،

ارتباط به عنوان کنش محرک– پاسخ،

ارتباط به عنوان تفسیر،

– ارتباط عنوان فراگردی همسنگ:

ارتباط به عنوان علم و درک،

ارتباط به عنوان مبادله،

ارتباط به عنوان سهیم شدن،

ارتباط به عنوان وابستگی،

ارتباط به عنوان یک ساختار اجتماعی،

ارتباط به عنوان تعامل،

* مک کوئیل 4 گونه اصلی نظریه را مطرح می‌کند:

الف- نظریه علمی اجتماعی

ب- نظریه هنجاری

ج- نظریه کاری (هم علمی هم هنجاری)

د- نظریه عقل متعارف: تجارب مردم که به نوعی مقابل نظریه علمی است که هرکس خودش را ارتباط‌گر می داند اما خودش را مهندس راه نمی داند.

* پوشش یعنی اینکه چه تعداد از مردم یک پیام را دریافت می‌کنند و تکرار یعنی تعداد دفعاتی که یک پیام انتقال می‌یابد.

* رهبران فکری الزاماً پیش از دیگران از رسانه استفاده نمی‌کنند بلکه در سازمان ها و گروه‌های سیاسی فعالانه‌تر شرکت می جویند. خودشان به دو دسته فعال و منفعل تقسیم می‌شوند. فعال آنکه خود سخنگو است و منفعل آنکه باید نظرش را پرسید.

* اشاعه:  فراگردی است که بواسطه آن نوآوری از مجاری معین در طول دوره زمانی خاصی در میان اعضای یک نظام اجتماعی رواج می‌یابد.

* نوآوری: اندیشه، کردار، یا چیزی است که فرد یا واحد اقتباس کننده آن را نو می داند.

* ص 156: نظریه عمومی نظام ها (نظریه دستگاهی):

اندیشه اصلی نظریه عمومی نظام ها که فون برتالانفی (1969) تشریح کرده این است که کل چیزی بیش از مجموع تک تک اجزای خود است (که آن را اثر سینرجی synergy یا سینرژی هم خوانده‌اند) (کل بزرگتر از جمع اجزایش است.).

به این ترتیب این نظریه مربوط است به کل هایی که از اجزای وابسته به هم تشکیل شده‌اند، روابطی که بین اجزا وجود دارد و روابطی که میان کل ها و محیط های آنها برقرار است.

در این نظریه دو نکته مهم وجود دارد: الف- برای فهم یک سیستم باید به کل آن سیستم توجه داشت (مانند ساعت که برای فهم زمان باید تمام عقربه های ساعت را با هم نگاه کرد). ب- همه اجزای یک سیستم به هم پیوسته هستند و عملکرد آنها روی همدیگر اثر می‌گذارند.

با دو سیستم بسته و سیستم باز مواجه هستیم که تحلیل سیستم‌های باز مشکل‌تر است (مثال ساعت یک سیستم بسته بود که ورودی از بیرون نداشت). جوامع انسانی سیستم باز از لحاظ ورودی و خروجی هستند.

* الگوی دو سویه ناهمسنگ: ارتباط دو طرفه است اما به این معنی نیست که قدرت به طور مساوی بین فرستنده و گیرنده توزیع شده است. در این الگو رابطه بین این دو ناهمسنگ است. ابتکار باز هم در دست سازمان است و هدف ارتباط همچنان اقناع و تغییر نگرش و رفتار است.

* الگوی دو سویه همسنگ: متضمن اندیشه گفتگوست. مبادله افکار و تفاهم در رابطه قدرت متعادل است و احتمالاً سبب می‌شود که مدیریت و همگان ها، هر دو تحت تأثیر قرار گیرند.

* ص 269: نظریه وساطت: نظریه وساطت یا آنچه رسانه‌ای کردن نیز می نامیم، به تأثیر منطق و شکل هر رسانه‌ای می گوییم که در فراگرد ارتباط دخیل است. نظریه وساطت رویکری فلسفی به رسانه است.

* دیپلماسی عمومی: به راه‌های گوناگون به ویژه در ارتباطات بین الملل اشاره می‌کند که دولت ها می کوشند تا از آن راه‌ها در نگرش افراد و شهروندان دولت های بیگانه نفوذ کنند و بر رفتار آن دولت ها تأثیر بگذارند.

در دیپلماسی عمومی تندروها معتقد به استفاده از رسانه‌های سریع‌اند. میانه‌روها رسانه‌های کند را می‌پسندند.

– براساس دیدگاه دیپلماسی عمومی: رادیو، تلوزیون، روزنامه‌ها و مجلات رسانه‌های سریع‌اند و رسانه‌های کند: فیلم، نمایشگاه، آموزش و مبادلات دانشگاهی و هنری است که این نه یک تمایز فنی که یک تمایز راهبردی است.

* تله نوولا= همان مجموعه های تلویزیونی در کشورهای آمریکای لاتین

* نظریه اطلاع‌جویی اشاره به رفتار ارتباطی فعال دارد.

* ارتباط‌گرایی (Communicationism): یعنی مشکلی را که ارتباطی نیست، ارتباطی بپندارند و با آن به عنوان مشکل ارتباطی رفتار کنند.

* نظریه عقل متعارف: (CommonSense theory) نظریه‌ای که به تجربه روزانه متکی است. اکثریت جمعیت غیر متخصص برای درک پدیده های اجتماعی و علمی بر این نوع شناخت تکیه می‌کنند.

* نظریه هنجاری (ارزشی): (Normative theory): نظریه‌ای که بر اساس شرایط ارزشی و ایدئولوژیک، با قاطعیت تعیین می‌کند که ارتباط چگونه باید شکل بگیرد و به انجام برسد.

* نظریه اجتماعی علمی (Sacial Scientific theory): نظریه‌ای که برآمده از کار (تحقیق) بر طبق قواعد در روش‌های علمی است و با اتکا به مفاهیم انتزاعی مشخص شده است.

* نظریه کاری: نظریه کاری با ترکیب نظریه‌های علمی و هنجاری به کاروزر می آموزد چگونه بر مبنای نظریه ارتباطی مدون، ارتباط را برنامه‌ریزی نماید.

* اشکال مختلف نظریات در مطالعه رسانه‌های همگانی از دید «دنیس مک کوئیل»:

نظریه عقل متعارف – نظریه هنجاری – نظریه اجتماعی علمی – نظریه کاری

– نظریه عقل متعارف را عقل سلیم نیز می‌گویند: این نظریات علمی نیستند و نمی‌توان آنها را نظریه نامید؛ اما به دلیل نظریه‌پردازشان که با نفوذ بوده‌اند جا باز کرده‌اند.

– نظریه کاری را هنجاری، عملگرا هم می‌گویند.

– آلودگی اطلاعات = تراکم اطلاعات

– هم‌شکلی تهدیدگر خلاقیت است.

– ماریچ تعامل: با ارتباط و سهیم شدن در اطلاعات می‌توان به اهدافی رسید که احتمالاً از راه دیگر قابل دسترسی نیست.

– «آستانۀ بیهودگی» و «آستانه پیچیدگی» (به نظر فرد) توقف خواندن متن را به دنبال خواهد داشت.

– اثرات سقفی: عواملی که از شکاف آگاهی می کاهد یا از آنها جلوگیری می‌کنند.

 

 

4- کتاب مبانی ارتباطات جمعی، دکتر سیدمحمد دادگران، انتشارات فیروزه

برخی نکات این کتاب:

– در آثار مارکسیست ها میان تبلیغات و آژیتاسیون (ترویج) تفاوت است. تبلیغاتچی اندیشه‌های سیاسی یا فلسفی عمیق را در میان عده کمتری اشاعه می‌کند اما آژیتاتور این اندیشه‌ها را در میان توده وسیع‌تری از مردم رواج می‌دهد و روش آژیتاسیون احساسی و تحریک است درحالی‌که در تبلیغات از تحلیل بهره می‌گیرند.

– ویژگی‌های الزامی خبر: 1- رویدادی تازه؛ 2- با اهمیت؛ 3- جذاب؛ 4- کامل و جامع؛ 5 کوتاه و فشرده.

– روش تحلیل محتوا: مطالعه عینی، کمّی و سیستماتیک محتوا

– سابقه روش تحلیل محتوا در دهه 1920 و به فعالیت‌های «هارولد لاسول» دانشمند آمریکایی می‌رسد.

– ص 49: هارولد لاسول: «تبلیغات عبارت است از مدیریت نگرش‌های جمعی از طریق دستکاری نمادهای مهم».

– مکتب جامعه‌شناسی ارتباطات: پایه گذار آن هارولد لاسول بود.

– هارولد لاسول برای رسانه نقش سرگرمی را مطرح نکرد– بلکه چارلز رایت به آن اضافه کرد.

– مطالعات درباره چگونگی ایجاد و گسترش شایعه در این کتاب مطرح شده است.

– برخی از نظریه‌های ارتباطات را به صورت ساده مطرح کرده است.

 

5- کتاب روش‌های مصاحبه خبری- دکتر مهدی محسنیان راد، دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها

برخی نکات این کتاب:

* ترتیب روزنامه‌های ایران: اول «کاغذ اخبار» (1837) در دوره سلطنت «محمدشاه قاجار» که توسط میرزاصالح شیرازی در تهران چاپ شد.

دوم «زاراریت باهرا» (شعاع روشنایی) در رضائیه به زبان آشوری چاپ شد.

سوم «وقایع الاتفاقیه» که اولین هفته‌نامه ایران است (توجه شود دوتای قبلی ماهنامه‌اند).

چهارم «دولت علیّه ایران» و پنجم «شرف».

* پس از 10 سال روزنامه «وقایع التفاقیه» تبدیل به روزنامه «دولت علیه ایران» شد و زیر نظر ابوالحسن خان ملقب به صنیع الملک اداره می‌شد که روزنامه دولت علیه ایران را مصور ساخت.

* سیر تغییر نام یک نشریه: ابتدا وقایع الاتفاقیه- سپس دولت علیه ایران – ایران – ایران السلطانی

* هم کاغذ اخبار و هم وقایع الاتفاقیه علامت شیر و خورشید داشتند که یعنی دولتی و رسمی است.

بین چاپ وقایع اتفاقیه و کاغذ اخبار 10 سال فاصله است.

* «کاغذ اخبار» نخستین سرمقاله را نوشت.

* شماره اول وقایع الاتفاقیه با نام «اسدالله الغالب» چاپ شد که از شماره دوم تغییر نام داد و از شماره 472 به روزنامه دولت علیه ایران تبدیل شد که مصور بود. وقایع الاتفاقیه اولین روزنامه‌ای بود که آگهی و اعلان  بازرگانی در آن منتشر شد.

* «ادوار برجیس» انگلیسی مباشر روزنامه وقایع الاتفاقیه علاوه بر مترجمی روزنامه‌های اروپایی برای روزنامه و مسئولیت های آن، وظیفه ممیزی را نیز به عهده داشت و آغازگر سانسور شد.

* هرگاه مصاحبه شونده به ارائه اطلاعات سطحی پرداخت دست از یادداشت‌برداری بردارید که بفهمد حرف هایش به‌دردنخور است. ممکن است مصاحبه شونده به مصاحبه‌گر مجهز بیشتر محل بگذارد. حضور عکاس خبری در کنار خبرنگار تأثیر مثبت دارد.

* ممکن است وجود وسایل ضبط پیام در مصاحبه شونده ایجاد احتیاط کند.

* معیار سانسور مبهم، خودسانسوری بیشتر را به همراه دارد.

 

 

6- کتاب شیوه نگارش فارسی در مطبوعات، عماد افشار، نشر دانشگاه علامه طباطبایی

این کتاب مطالب دست اول نداشت و بهتر است به کتاب «روزنامه نگاری نوین» به قلم نعیم بدیعی و حسین قندی انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی مراجعه شود.

 

7- کتاب مقاله‌نویسی در مطبوعات، حسین قندی، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی

– این کتاب می‌گوید سرمقاله ها اولین مقاله های مطبوعاتی ایران بودند.

[بهتر است به کتاب «روزنامه نگاری نوین» به قلم نعیم بدیعی و حسین قندی انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی به عنوان مرجعی بهتر مراجعه شود.]

 

8- کتاب درآمدی بر حقوق ارتباط جمعی، دکتر محمدحسین بردبار، نشر ققنوس

 

* شورای نظارت بر صداوسیما چه کسانی هستند؟ 6 نفر: از مجلس شورای اسلامی، ریاست جمهوری و قوه قضائیه (هر کدام 2 نفر)

* مرزهای آزادی مطبوعات در اصل 24 قانون اساسی مصوب 1358:

1- عدم اخلال به مبانی اسلام

2- رعایت حقوق عمومی

* اعلامیه جهانی حقوق بشر در 10 دسامبر 1948 به تصویب مجمع عمومی سازمان ملل رسید.

* شبکه سحر در سال 1376 و جام جم در 1378 ایجاد شدند.

* اصل 25 قانون اساسی: «ضبط و فاش کردن مکالمات تلفنی، افشای مخابرات تلگرافی و تلکس، سانسور، عدم مخابره و نرساندن آنها، استراق سمع و هرگونه تجسس ممنوع است مگر به حکم قانون».

 

9- کتاب نظریه رسانه‌ها، فِرد اینگلس، ترجمه محمود حقیقت کاشانی، انتشارات مرکز تحقیقات، مطالعات و سنجش برنامه‌ای صداوسیما

برخی نکات این کتاب:

* نظریه‌وار صحبت کردن یعنی صحبت کردن با هدف درک چیزی.

* نظریه صرفا وسیله‌ای است برای یک کاسه کردن دامنه وسیعی از رویدادها و پدیده های به ظاهر مرتبط با یکدیگر در قالب‌های مجموعه واحدی از توصیف‌ها. نظریه دارای ساختار است بدین معنی که توصیف های مبتنی بر آن با یکدیگر در ارتباط هستند.

* شبکه NBC متعلق به جنرال الکتریک است.

* چهار غول رسانه‌ای: رابرت مردوک، رابرت ماکسول، لئو کرچ و سیلویو برلوسکنی. مرداک مالک 90 درصد ایستگاه ماهواره‌ای تازه‌ای موسوم به کانال آسمان (SKY) است.

* «خنده» نمود غیرقابل کنترل آزادی است!

* نظریه غیرقابل ابطال را نظریه تهی گویند.

 

10- کتاب جامعه‌شناسی ارتباطات، دکتر باقر ساروخانی، نشر اطلاعات

برخی نکات این کتاب:

* فرا ارتباط: ارتباطی است که قواعد ارتباط یا ارتباط های بعدی را مشخص می‌سازد و بر دو نوع است: با اعلام اینکه «می خواهم درباره درس با تو صحبت کنم» (فرا ارتباط مستقیم)؛ یا بدون اعلام: (فرا ارتباط غیرمستقیم)، لبخند یک ماورای ارتباط غیرمستقیم است.

* عمل وارونه: تأثیری است که گیرنده پیام بر فرستنده می گذارد.

* به نظر مک لوهان علاوه بر وسایل ارتباط جمعی همه وسایل به نوعی امتداد حواس انسان‌اند. مک لوهان در جست‌وجوی جامعه‌ای است که در آن شاهد اضمحلال تعادل حواس نشویم.

* منطق موزاییکی: چیدن تمامی عناصر کنار یکدیگر و آنان را در مجموعه نگریستن. به نظر مک لوهان منطق موزاییکی سبب می‌شود که فرد از تک بینی، دیدگاه های محدود و انحصاری فراتر رود و هر چیز را در بستر محیطی آن قرار دهد.

* مک لوهان در کتاب «برای درک رسانه‌ها» با حالت پیامبرگونه و شاعرانه درباره رسانه‌ها صحبت می‌کند. اصطلاح «دهکده جهانی» از اوست. مک لوهان معتقد به نوعی جبر تکنولوژی است و می‌گوید «رسانه (وسیله) خود پیام است».

* «وسایل سرد» از دید مک لوهان: سمینار یا جلسات بحث و گفتگو، تلوزیون، خط تصویری، تلفن

وسایل سرد آنهایی هستند که تمام توجه مخاطب را طلب می‌کنند و در کنار آنها نمی‌توان همزمان به چیز دیگری مشغول شد.

* «وسایل گرم» از دید مک لوهان: سخنرانی، رادیو، سینما، کتاب، عکس

* «وینداهال» مثل «مک‌لوهان» اهمیت بیشتری برای رسانه قائل است تا محتوا.

* «مصرف ارتباط جمعی» در مدل وینداهال (use): به نظر می‌رسد از نظریه مک لوهان که “وسیله پیام است” ایده گرفته است.

* جالب: از نظر مک‌لوهان تلفن نظام عصبی جهان است(!)

* مکتب تحول انگیزی ارتباطات: همان مکتب مارشال مک لوهان است.

* مک لوهان، دیوید رایزمن و ژان کلوتیه نظریه‌پردازان تحول تاریخی ارتباطات هستند.

* «ژان کلوتیه» دوره های تاریخ را به ترتیب اینگونه معرفی می‌کند:

»»» عصر ارتباطات شخصی، عصر ارتباطات نخبگان، عصر ارتباطات جمعی و عصر ارتباطات فردی.

* دیوید رایزمن (مؤلف کتاب انبوه تنها) می‌گوید سه دوره برای تاریخ بشر داریم:

1- دوره اول که مولد انسان «سنت راهبر» و وجود آرامش هستی است. مربوط به عصر قبیله گرایی است.

2- دوره دوم انسان «درون راهبر» که مستعد فراگیری، دکارت‌گرایی و مکتب اصالت وجود (اگزیستانسیالیسم) است که دوره التهاب، هراس و سرزنش های بی‌پایان است.

3- دوره انسان «دگر راهبر» که دوره مصرف‌گرایی، وسایل ارتباط جمعی و هدایت از راه دور است.

دیوید رایزمن دوره سوم را دوره «انبوه تنها» می داند و انسان‌های تنهایی که پیوندهای سنتی را از دست داده‌اند و در برابر وسوسه های وسایل ارتباط جمعی به شدت آسیب‌پذیر هستند و می‌توانند مثل یک «هولیگان» شوند [اوباش، تماشاگرنما، رفتار قلدری و ناهنجار اجتماعی؟].

* در جامعه صوری روابط سطحی فضایی و مورفولوژیک(؟) است.

*  نظریه انگ = مرتبط با نظریه «اثر بومرنگ». (همانگونه که بومرنگ به طرف پرتاب کننده خود برمی‌گردد، اثر پیام ارتباطی نیز به فرستنده خود بازمی‌گردد.)

* نظریه تکمله: وسایل ارتباط جمعی زمانی دارای تأثیر قطعی می‌شوند که کمک های جانبی دریافت کنند. ازجمله این ها نفس گرم گفت‌وگو و ارتباط شخصی است. اینکه پیامی که از وسایل ارتباطات جمعی شنیده می‌شود در محل نیز توسط فردی بیان و تایید شود.

* نظریه انریچ: تأیید متقابل وسیله ارتباطی توسط سخنران محلی و تأیید نظرات گوینده در محل توسط وسیله ارتباط سبب استحکام و قوام تأثیر (پرچ) می‌شود.

* تحقیقات پانل = گروه سنجی

* مراحل تحلیل محتوا:

1- تعیین هدف؛ 2 تعیین جامعه آماری؛ 3- تعیین نمونه؛ 4- تعیین پرسشنامه (پرسشنامه معکوس)؛ 5- جمع‌آوری اطلاعات؛ 6- تجزیه و تحلیل.

*  ورود سینما به ایران مقارن با سلطنت «مظفرالدین شاه قاجار» است.

* اولین فیلم ناطق ایران در سال 1311 با نام «دختر لر» ساخته شد.

* فیلم ناطق توسط «برادران وارنر» بوجود آمد.

 

11- کتاب افکار عمومی، دکتر علی اسدی، انتشارات سروش

* وظیفه انتخابات منعکس ساختن افکار عمومی نیست، انتخابات در درجۀ اول وظیفه‌اش تنفیذ اختیار به حکومت برای استفاده از قدرت است. درحالی‌که در سنجش افکار، فرد فکر نمی‌کند که نظر او بر روند حوادث تأثیرگذار باشد و او آنچه را که در دل دارد بدون توجه به تأثیر عملی آن بیان می دارد.

* در جایی که اختلاف عقاید وجود نداشته باشد افکار عمومی هم شکل نمی‌گیرد. افکار عمومی حاصل وجود بحث و گفتگو است.

 

12- کتاب نظریه‌های جامعه اطلاعاتی، فرانک وبستر، ترجمه اسماعیل قدیمی، نشر امیرکبیر

برخی از نکات این کتاب به شرح زیر است:

* اندیشه‌های مربوط به پیدایی و پیشرفت جامعه اطلاعاتی بیش از همه در کتاب‌ها و مقاله های «فریتز ماکلوپ» و «دانیل بل» مطرح شدند. جامعه به اصطلاح اطلاعاتی بر تکنولوژی های اطلاعات و مبادله کالاهای اطلاعاتی در سطح سراسر جهان استوار است. جامعه‌های معرفتی تکنولوژی محور نیستند بلکه اندیشه محورند.

* ضریب نفوذ تلفن: تعداد تلفن برای هر 100 نفر جمعیت

* تلفن، حلقه‌ی گمشده ارتباطات توسعه

* حلقه‌ی گمشده جدید: شکاف دیجیتال (اینترنت)

* «لوسین پای» جامعه‌ی درحال گذار را جامعه دوگانه می خواند که در آن بخش‌های مدرن و سنتی در کنار یکدیگر به سر می برند.

* پنج معیار برای جامعه اطلاعاتی برمی شمارند که وبستر به آنها با دیده تردید می نگرد:

1- تکنولوژیک: پیشرفت‌های خیره کننده در پردازش، نگهداری و انتقال اطلاعات. ارزانی و قدرت و کاربرد پیوسته‌ی رایانه ها.

2- اقتصادی: هنگامی که 50 درصد از تولید ناخالص ملی به فعالیت‌های اطلاعاتی اختصاص می‌یابد.

3- شغلی: هنگامی که مشاغل اطلاعاتی به وجه غالب در میان مشاغل موجود تبدیل می‌شوند.

4. مکانی: امور اقتصادی جهانی شده است و بر اثر آن محدودیت های مکانی رو به نیستی گذارده‌اند.

5- در حجم اطلاعاتِ در گردش افزایش شگفت‌آوری رخ داده است که قبلاً هرگز وجود نداشته‌اند.

دانیل بل می‌گوید که جامعه فراصنعت‌گرایی جامعه با مشاغل خدماتی است و طبقه کارگر از میان می رود.

– «آنتونی گیدنز»: نظریه دولت– ملت و نظارت:

از موارد دیگری که ناگریز به جامعه اطلاعاتی منجر می‌شود نظارت دولت بر دشمن و سرویس‌های اطلاعاتی و نظارت دولت بر مردم و همچنین نظارت شرکت ها بر مشتریان که همه به دنبال کسب اطلاعات بیشترند. (کمی هم ترسناک است و آدم یاد داستان 1984 جرج اورول می‌افتد!)

* «یورگن هابرماس»: مدیریت اطلاعات جهت دستکاری افکارعمومی و استمرار کنترل اجتماعی بیشترین اهمیت را داراست.

تئوری «فضای عمومی» یا «گستره همگانی» از یورگن هابرماس است. او در در مباحث خود از نابودی گستره همگانی احساس نگرانی می‌کند.

هابرماس= هگل قرن بیستم.

* تجدید ساختار: پس از فوردیسم یا پست فوردیسم:

– یکی از مهم ترین عوامل سرنگونی نظام فوردیسم و پدیده‌ای که اغلب به عنوان ویژگی بارز عصر پست فوردیسم شناخته می‌شود، جهانی‌سازی است.

– دوره فورد، عصر تولید انبوه با هزاران کارگر صنعتی بود؛ اما اکنون نابودی تولید انبوه به وقوع می پیوندد و آنچه اکنون پدیدار شده واحدهای کوچک و پراکنده در سطح جهان است که حداکثر چند صد نفر از افراد مشغول به کارند.

* تخصصی‌سازی انعطاف‌پذیر= اشاره به همان جامعه صنعتی یا پست مدرنیسم دارد (مثل عقاید بودریار).

* مانوئل کستلز= اشاره به شهر اطلاعاتی، اطلاعات و تغییر شهری می‌کند.

* نهایتاً وبستر می‌گوید تصور یک جامعه اطلاعاتی نابه‌هنگام است و ما باید ترجیحاً بر اطلاعاتی‌سازی مناسبات حاکم تأکید کنم.

* مهم‌ترین تفاوت «جامعه اطلاعاتی» با «جامعه معرفتی» از نظر فیلیپ کئو، محقق ارتباطی انتقادنگر فرانسوی چیست؟ جامعه اطلاعاتی تکنولوژی محور ولی جامعه معرفتی اندیشه محور است.

* پیتر دراکر گذر از «اقتصاد کالایی» به «اقتصاد اطلاعاتی» را مطرح کرد.

* «هربرت شیلر» جامعه اطلاعاتی را نتیجه اجباری سرمایه‌داری (بازتابی از اجبارهای سرمایه‌داری) پیشرفته می داند جهت ایجاد امپریالیسم جدید فرهنگی.

* نظریات بودریار باید مطالعه شود.

* [برای فهم بهتر این بحث کتاب «جامعه‌شناسی جامعه اطلاعاتی» از منوچهر محسنی خوانده شود.]

 

13- کتاب جامعه‌شناسی وسایل ارتباط جمعی، ژان کازنو، مترجم دکتر باقر ساروخانی، دکتر منوچهر محسنی، نشر اطلاعات

– شاخص‌های مشارکت در مرحله اول داشتن «عقیده» در مسایل اجتماعی است.

– هنری تری: ملت باسواد ملتی است که می دانند از اوقات فراغت خود چگونه بهره گیرند.

– کتاب «فحشاء با توده ها» اثر چاکوتین: او تحمیل عقاید بر توده توسط رسانه‌ها در نظام آزاد رقابتی را غیرممکن می داند.

– «تحصیلات» بالاترین میزان همبستگی با مشارکت اجتماعی را دارد.

 

14- کتاب روزنامه‌نگاری با فصلی جدید در بازنگری روزنامه‌نگاری معاصر، دکتر کاظم معتمدنژاد، مرکز نشر سپهر

* نخستین چاپخانه ایران در زمان سلطنتِ شاه صفی در جلفای اصفهان توسط ارامنه احداث شد.

* اولین روزنامه چاپی شبه قاره هند به نام «بنگال گازت» در کلکته به زبان انگلیسی توسط کمپانی هند شرقی منتشر می‌شد.

* اولین روزنامه فارسی زبان هند، روزنامۀ «اخبار» نام داشت.

* اولین مجله هفتگی فارسی به نام «جام جهان نما» در بمبئی بود.

* روزنامه‌نگاری عینی: «والتر لیپمن» (پیشگام و حامی روزنامه‌نگاری عینی) هدف از آن را اینگونه می‌گوید: برای تحقق عینیت اخبار بر ضرورت گزارش پدیده ها بر مبنای عناصر مهم خبری (پرسش های شش گانه) و از جهت نگرش اجتماعی با تکیه بر موقعیت مطبوعات و سایر رسانه‌ها به عنوان رکن چهارم دموکراسی و انجام وظیفه نگهبانی روزنامه نگاران در مقابل سوء سیاست های دولتی. روزنامه‌نگاری عینی را روزنامه‌نگاری «مخالفت جو» نیز می‌نامند.

* روزنامه نگای تشریحی: با ارائه گزارش‌های خبری دقیق و تشریح و تفسیر و تجزیه و تحلیل: مانند مجله‌ی هفتگی تایم آمریکا.

* روزنامه نگاری عمقی: مدت زمان طولانی صرف مطالعه و بررسی رویداد می‌شود.

* روزنامه نگاری تحقیقی: عدم اعتماد و اطمینان به اخبار و اطلاعیه های مندرج در اعلامیه های رسمی و باید تحقیق کند و مانند تشریحی و عمقی بررسی می‌کند.

* روزنامه نگاری زیرزمینی: اعتراض‌گر

* روزنامه نگاری متعهد:

* روزنامه نگاری مدافعه‌گر: از یک عقیده دفاع می‌کند.

* روزنامه نگاری مشارکت جو: روزنامه نگار به مشارکت فعالانه در جریان رویدادهای اجتماعی و سیاسی می پردازد مثل مداخله «تام ویکر» در حل مسالمت‌آمیز زندانیان شورشی آتیک.

* روزنامه نگاری نوین: چند ویژگی را مطرح می‌سازد:

1- توجه به شخصیت فردی (با مصاحبه‌های پیاپی)

2- بیان جزئیات نمادی (خصوصیات ظاهری افراد مثل لباس و غذا خوردن)

3- گفت و شنود وسیع و نقل مستقیم

4- توصیف صحنه به صحنه (مثل داستان‌ها)

* روزنامه نگاری برای توسعه: متأسفانه به روزنامه نگاری ارشادی در خدمت رهبران دولتی تبدیل شده و به پشتیبانی از سیاست های حکومتی می پردازد. در انتقاد به این نوع، «روزنامه نگاری در خدمت پیشرفت» را مطرح کردند.

* اولین گردهمایی کارشناس های جهانی ارتباطات در سال 1969 در مونترال کانادا.

* خبرگزاری پان آفریقا (PANA) خبرگزاری کشورهای منطقه کارائیب (CANA)

 

 

15- کتاب وسایل ارتباط جمعی، دکتر کاظم معتمد نژاد، نشر دانشگاه علامه طباطبایی

برخی از نکات این کتاب:

[باتوجه به اینکه دکتر کاظم معتمدنژاد از پیشکسوتان و پدر علوم ارتباطات در ایران بودند این کتاب به نکات فنی در وسایل ارتباطات جمعی اشاره کرده است که ممکن است امروز قدیمی به نظر بیاید و نیاز به دانستن آن نیست.]

وسایل ارتباط جمعی: 1- اتنوترونیک 2- تلماتیک

در یک دسته بندی کلی رسانه‌ها به دو دسته اتنوترونیک و تله ماتیک تقسیم می‌شوند. دسته اول رسانه‌هایی که زیرساخت گسترده نمی‌خواهند مانند ویدیو یا دی وی دی و دسته دوم رسانه‌هایی هستند که زیرساخت‌های فنی و انسانی گسترده‌ای نیاز دارند مانند روزنامه، تلویزیون و… رسانه خرد از دسته اول است. اگرچه از میان رسانه‌های تله ماتیک نیز برخی از آن‌ها در دسته خرد قرار می‌گیرند [موبایل از این دسته رسانه‌ها است].

* نخستین خبرگزاری مستقل جهان سومی (اینتر پرس) می باشد.

* وسایل تله ماتیک: یعنی وسایلی با ترکیب دو اسم «ارتباطات دور» و «انفورماتیک»

* مبتکر علم جدید «سایبرنتیک» (علم کنترل و انتقال پیام ها نزد انساها و ماشین) «نوربرت وینر» است. او از تئوری ریاضی اطلاع «شانون» استفاده کرد.

* در جامعه‌شناسی، ارتباطاتِ مستقیمِ شخصی را «ارتباطات اولیه یا مقدماتی» و ارتباطاتِ غیرمستقیمِ غیرشخصی را «ارتباطات ثانوی» گویند.

* انواع وسایل ارتباطی: 1- طبیعی: زبان انسان 2- قراردادی: صدای طبل و نور مشعل 3- مصنوعی: وسایل ارتباط جمعی

* سینما، رادیو و تلویزیون رابطه ماشین است با انسان و رادار رابطه انسان است با ماشین و کامپیوتر رابطه ماشین با ماشین است. [آیا برعکس نگفته؟!]

* «گابریل تارد» و «گوستاو لوبون» از پیشتازان روانشناسی اجتماعی هستند. گابریل تارد با انتقاد از گوستاو لوبون می‌گوید که عصر ما بر خلاف نظر لوبون «عصر انبوه خلق» نیست بلکه عصر عامه (همگان- یا جمع نامجاور) یا عامه هاست.

* «همگان» را می‌توان یک «انبوه خلق» بزرگ یا پراکنده خواند.

* مهم‌ترین صفت توده بی‌شکلی آن است. توده معرف ضعیف‌ترین درجه پیوند اجتماعی است. به عقیده گابریل تارد، عامه بیش از هر چیز مانند یک اجتماع معنوی جلوه می‌کند و برخلاف انبوه خلق افراد عضو همگان از نظر فیزیکی از یکدیگر جدا هستند.

* استفاده از ماهواره های تقویت کننده امواج تلویزیونی در سال 1962 با پرتاب ماهواره «تله استار» آمریکا به مدار زمین آغاز شد. (آغاز تلویزیون جهانی)

 

16- کتاب سیر ارتباطات اجتماعی در ایران از مشروطه تا انقلاب اسلامی، دکتر سید حمید مولانا، انتشارات دانشكده علوم ارتباطات اجتماعي

* از پیشگامان مجلات ادبی، «وحید دستگردی» بود که مجلۀ ارمغان را چاپ کرد.

* مطبوعات دورۀ اول مشروطه مطبوعات مسلکی هستند.

* قبل از اعلام مشروطه، شهر تبریز بیش‌ترین نشریات را داشت حتی بیشتر از تهران.

* ضرورت رسیدگی به جرایم مطبوعاتی با حضور هیئت منصفه برای اولین بار در کدام قانون ایران پیش‌بینی شده بود؟ (متهم قانون اساسی دوره مشروطه)

* نخستین قانون مطبوعات ایران در زمان مشروطه مصوب 5 محرم 1326 هجری قمری است؛ البته قبل از آن هم در قانون اساسی مشروطه آزادی مطبوعات اشاره شده بود.

* مطبوعات طنز در مشروطه نقش رهبری نداشتند اما نقش تحریک و تهییج داشتند.

* در قوانین مطبوعاتی پس از پیروزی انقلاب اسلامی– لایحه قانون مطبوعات مصوب شورای انقلاب (20 مرداد 1358) و قانون مطبوعات مصوب مجلس شورای اسلامی (22 اسفند 1364) مانند روش اجازه‌نامه یا امتیاز روش «پروانه انتشار» و «امتیاز» در نظر گرفته شده است (یعنی شیوه اجازه قبلی) درحالی‌که نظام مشروطه تنبیهی بود. کلا آنها در نوشتن قانون از فرانسه تقلید کردند.

 

17- کتاب تاریخ مطبوعات در ایران و جهان، جهانگیر صلح جو، انتشارات امیرکبیر

برخی نکات این کتاب:

* اولین مبارزه جمعی مطبوعات ایران علیه امتیاز «رویتر» روی داد.

* اولین جزوه که در ایران راجع به روزنامه نگاری و مطبوعات منتشر شد به قلم «اچ. ال رابینو» در رشت سال 1911 در 29 صفحه بود.

* سمرقند اولین شهر ایران است که در سال 751 میلادی صنعت کاغذسازی در آن رواج یافت.

* سلسله تیموری به علت ایجاد شغل وقایع‌نویسی اهمیت دارد.

* اولین روزنامه که کاریکاتور بدان راه یافت روزنامه «ادب» بود که در تبریز در سال 1316 توسط میرزا صادق خان ادیب الممالک چاپ شد.

* ایران نو اولین روزنامه‌ای است که با قطع بزرگ به چاپ می رسید.

* اولین شهری که بعد از تهران صاحب روزنامه شد شهر «شیراز» است که نام آن روزنامۀ «فارس» بود. بعد از شیراز، اصفهان است.

* اولین روزنامه نظامی روزنامه «مریخ» در سال 1269 است.

 

18- کتاب روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی (جلد اول)، اِرِل بَبی، ترجمه دکتر رضا فاضل، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)‏

برخی از نکات این کتاب به شرح زیر است:

* هیچ‌کدام از «مفاهیم» تعریف حقیقی ندارند بلکه این ما هستیم که تعریف ها را تعیین می‌کنیم. منتها کار اصلی این است که براساس همان تعریف و اصطلاح، مشاهدات سودمندی را جمع‌آوری کنیم.

* «اعتبار درونی» به این مربوط است که آیا تحقیق درست صورت گرفته است، درحالی‌که «اعتبار بیرونی» به این می پردازد که آیا تحقیق را می‌توان به جامعه تعمیم داد؟

* عنصر اصلی تحقیق پیمایشی «پرسشنامه استاندارد شده» است.

* اپیستمولوژی (شناخت‌شناسی) ترکیبی است از علم شناخت و متدولوژی (روش‌شناسی یا متدولوژی خود رشته فرعی شناخت‌شناسی است). اپیستمولوژی عبارت است از علم کشف کردن!

* منطق و مشاهده (تجربی بودن) دو عنصر اصلی علم است و با سه جنبه کار علمی ارتباط دارند: «نظریه»، «جمع‌آوری داده‌ها» و «تحلیل داده‌ها» که نظریه علمی با جنبه منطقی علم سر و کار دارد، جمع‌آوری داده به جنبه های مشاهده می پردازد و تحلیل داده‌ها الگوهای موجود در مشاهده را می جوید.

* نظریۀ علمی‌اجتماعی با آنچه «هست» سر و کار دارد نه با آنچه «باید باشد» و به چگونگی و چرایی هست ها می پردازد و نمی‌تواند مناقشه های مربوط به ارزش ها (سوسیالیسم یا کاپیتالیسم) را فیصله دهد، مگر برحسب مجموعه‌ای از معیارهای مورد توافق و از آنجا که مردم برای تعیین مسائل ارزشی به ندرت بر سیر معیارها توافق می‌کنند بنابراین علم برای فیصله دادن به چنین مناقشاتی به ندرت مفید واقع می‌شود.

* نظریه ها ارتباط هایی را که منطقاً انتظار داریم میان متغیرها وجود داشته باشد توصیف می‌کند. غالباً این انتظار توأم با مفهوم «علیت» است.

* قیاس با «چرا» شروع می‌کند و به سمت «آیا» حرکت می‌کند و استقراء عکس آن است.

* نظریه را نباید با فلسفه یا اعتقاد اشتباه گرفت.

* مشاهداتی که برای کشف کردن صورت می‌گیرند عموماً «آزمون فرضیه» نام دارند.

* سرشماری نمونۀ عالی از تحقیق توصیفی است.

* مطالعات طولی: مشاهده بلندمدت واقعیت‌های اجتماعی (سه نوع‌اند):

1- روند پژوهی: هرگاه تغییرات کل یک جمعیت را در طول زمان مطالعه کنیم.

2- بررسی های گروه‌های همسال: به بررسی گروه‌های همسال در زمان‌های مختلف می‌پردازیم.

3- بررسی های میزگردی (Panel): مجموعه یکسانی از مردمان را در هر زمان مورد بررسی قرار می‌دهند.

* فرایند رسیدن به توافق را «مفهوم سازی» و نتیجه آن را «مفهوم» می‌نامند.

* واقعی انگاشتن چیزهایی که واقعی نیستند «چیز انگاری» (Reification) نامیده می‌شود.

* چهار نوع نمونه‌گیری غیراحتمالی: نمونه‌گیری هدفمند، قضاوتی، گلوله برفی، سهمیه‌ای.

در نمونه‌گیری هدفمند و قضاوتی، نمونه را طبق اهداف و ماهیت تحقیق انتخاب می‌کنیم.

* به نمونه‌گیری گلوله برفی «پروسه جمع‌آوری» اطلاق می‌شود. مثلاً محل معدودی از جمعیت هدف را بیابیم (مثلاً بی‌خانمان ها) و از آنها محل اعضای دیگر آن جمعیت را  بپرسیم.

* نمونه‌گیری سهمیه‌ای بسیار احتیاط می‌خواهد و طبق این است که بدانیم چه نسبت از جمعیت مرد یا زن، یا چه سنی یا چه سطح تحصیل و چه نژادی و… قرار داشته باشند.

– عنصر: آن واحدی است که درباره‌اش اطلاعات جمع‌آوری می‌کنیم و مبنای تحلیل را فراهم می‌سازد.

(عنصر و واحدهای تحلیل غالباً یکسان‌اند، اما «عنصر» به انتخاب نمونه، و «واحد تحلیل» به تحلیل داده‌ها اشاره دارد.)

– تعداد کل مقادیر یک صفت در جمعیت را «حجم جمعیت» می‌نامند.

* اگر «حجم نمونه» چهار برابر شود «خطای معیار» به نصف کاهش می‌یابد.

* فاصله نمونه‌گیری= حجم نمونه/ حجم جمعیت (عمل تقسیم از چپ به راست)

نسبت نمونه‌گیری= حجم جمعیت/ حجم نمونه (عمل تقسیم)

فاصله طبقه= تعداد طبقات/ دامنه تغییرات

دامنه تغییرات= X(m)-X(L)+1

M بزرگترین عدد         L کوچکترین عدد

– در تحقیق پیمایشی: 1- اعتبار ضعیف 2- اعتماد بالا

– در تحقیق میدانی: 1- اعتبار زیاد  2- اعتماد کم

 

19- کتاب روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی، ارِل بَبی، جلد دوم، ترجمه دکتر رضا فاضل، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)‏

[این کتاب به مبحث آمار بیشتر پرداخته است که قابل خلاصه نیست. همچنین جزوه آمار جهاد دانشگاهی برای خواندن جمع و جورتر و بهتر است.]

* پارادایم خیلی عام‌تر از تئوری است. تئوری خاص‌تر از پارادیم است، دایره یک تئوری محدودتر است. پارادایم ها از قبل در ذهن ها تعیین شده‌اند بنابراین تغییر آنها سخت‌تر است. اما تئوری ها را ما در دل پارادایم‌هایمان می سازیم. تئوری پارادایم را روشن می‌کند. با تئوری می‌شود کار کرد ولی با پارادایم ها نمی‌شود.

* مفروضات یک پارادایم قابل آزمایش نیست، اگرچه یک فرض تئوریکی ایجاد شده بوسیله یک پارادایم می‌تواند آزمایش شود.

چشم اندازهای تئوریکی= theoretical perspective= paradigm

پارادایم را الگوی تبیینی ترجمه کرده‌اند.

* در علوم اجتماعی مفیدتر بودن پارادایم مد نظر است نه درست و غلط بودنشان.

* پارادایم‌های علوم اجتماعی:

– پارادایم اول: اثبات‌گرایی یا پوزیتیویسم اولیه (آگوست کنت 1822): می‌توانیم قوانین حاکم بر زندگی اجتماعی و جهان را از طریق حواس پنج‌گانه مطالعه و کشف کنیم.

پارادایم دوم: داروینیسم اجتماعی: اشکالی از زندگی اجتماعی می‌توانند بقا پیدا کنند که خود را با تغییرات تطبیق دهند و بعد از این تطبیق نوع قوی مسلط خواهند شد. (توجیه جنایات استعمار و انگلیس!)

– پارادایم سوم: پارادایم تضاد: مارکس– هابز: مارکس می‌گوید: جامعه براساس کشمکش‌های بین آدم‌ها شکل می‌گیرد.

– پارادایم چهارم: الگوی کنش متقابل نمادین (زیمل): چارلز کولی اصطلاح «خود آیینه‌سان» را مطرح کرد به این معنی که ما باتوجه به واکنش‌های افراد پیرامونمان در مورد خود قضاوت می‌کنیم. جرج هربرت مید اصطلاح «دیگری تعمیم یافته» را ارائه داد یعنی اینکه مردم به طور کلی امور را چگونه می‌بینند؟

– پارادایم پنجم:  اتنوگرافی یا روش‌شناسی مردمی: چهره معروف گارفینگل است.

این پارادایم عقیده دارد که واقعیت‌ها آزمایشی و موقتی‌اند چرا که انسان‌ها پیوسته از طریق کنش‌ها و واکنش‌های خود در حال ایجاد ساختارهای اجتماعی‌شان هستند.

– پارادایم ششم: پارادایم کارکردگرایی ساختاری: پارادایم کارکردگرایی ضد انقلاب است. برعکس پارادایم تضاد  که موافق انقلاب است. کارکردگراها می‌گویند خود جامعه عدالت را در سطح خود تعریف می‌کند.

– پارادایم هفتم: فمینیسم

* دو نوع تبیین وجود دارد:

– تبیین ایدئوگرافیک: همه علل ممکن برای تبیین یک پدیده را در تحقیقی دخالت دهیم.

– تبیین نموتتیک: با انتخاب کمترین و مهم‌ترین متغیرها سعی می‌کنیم بیش‌ترین تبیین را بدست آوریم. این نوع تحلیل ها احتمالی‌اند.

* روش پیمایش برای نموتتیک

* روش اسنادی برای ایدئوگرافیک

– استقرا: ابتدا به مشاهده امور می‌پردازیم، سپس از طریق مشاهدات سعی می‌کنیم به تئوری دست پیدا کنیم. (از جزء به کل)

– قیاس: عکس استقرا است. ما به دنبال الگو می‌گردیم، با نظریه شروع می‌کنیم و سپس به گردآوری داده و اطلاعات از طریق مشاهدات می‌پردازیم. (از کل به جزء)

– در علوم اجتماعی تأکید بیش‌تر بر قیاس است تا استقرا.

* برخلاف علوم طبیعی که دترمینیسم (جبرگرایی) خیلی در تبیین امور دخالت دارد، اما در علوم اجتماعی نسبی و بسیار شکننده است. در علوم اجتماعی احتمالات هستند که اهمیت می‌یابند.

* اهداف تحقیق: 1- توصیفی 2- اکتشافی 3- تبیینی

* انواع مطالعات طولی:

الف) روندی: مثلاً نظرسنجی از مردم در طول مبارزات انتخاباتی

ب) سنی: گروه‌های هم سن را در طول زمان بررسی کنیم.

ج) میزگردی (panel): مطالعات مجموعه یکسانی از افراد در مراحل مختلف. مثلاً همان افرادی را که در سال 57 مطالعه شده‌اند را در زمان حال مورد مطالعه قرار دهیم، که البته با افت نمونه‌ها و هزینه‌بر بودن و دسترسی نداشتن یا عدم همکاری روبروییم.

* در مکتب مارکسیستی واقعیت است که عینیت را می‌سازد پس «عینیت» و «واقعیت» یک امر اجتماعی است.

* روش‌های تحقیقی که ساخت یافته هستند به درد مطالعات اکتشافی نمی‌خورند مثل پرسشنامه و تحلیل محتوا. اما روش‌هایی که انعطاف پذیر هستند مثل مصاحبه مفید برای مطالعه اکتشافی

* مصاحبه اکتشافی= مصاحبه بی رهنمود است.

* ملاک واقعیت شدن واقعیت اجتماعی بر توافق است.

دو منبع واقعیت توافقی:

الف- سنت: هم می‌تواند منبع علم باشد هم مانع علم باشد.

ب- اقتدار: کمک می‌کند تا در حوزه علم خیلی از مسائل را امتحان نکنیم.

* پست مدرن می‌گوید واقعیتی وجود ندارد آنچه وجود دارد تصورات و نقطه نظرات ماست. اما در دوره‌ی مدرن واقعیت وجود داشت و می‌خواستیم آن را کشف کنیم.

* پوزیتویسم با کنت شروع شد و واژه جامعه شناسی را کنت ابداع کرد. [پوزیتیویسم یا اثبات گرایی یعنی همه چیز را با پنج حس انسان سنجیدن.]

* اشتباه محیط شناسانه = تحلیل را در یک محیط انجام دهیم و مشاهده را در یک محیط دیگر انجام دهیم.

* اشتباه و تقلیل گرایی= یک کنش به دلایل گوناگونی رخ می‌دهد نباید فقط یکی را بررسی کرد.

* ذات تبیین این است که می‌خواهد تعمیم دهد.

* موضوع تحقیق واحد تحلیلمان تعیین کننده میدان تحقیق است.

* تحقیق پیمایشی قابلیت تعمیم اش بیش از میدانی است.

* اعتبار (روایی) و قابلیت اعتماد (پایایی)

«اعتبار» به این نکته اشاره می‌کند که یک سنجه تا چه اندازه معنای واقعی مفهوم مورد نظر را منعکس می‌کند؛ آیا همان چیزی را می‌سنجد که مورد نظر است؟

«قابلیت اعتماد» می‌گوید اگر ابزاری برای سنجش بکار ببریم و هر بار که آن را به کار می‌بریم همان نتیجه قبلی حاصل شود در این صورت ابزار قابل اتکاست. قابلیت اتکا با دقت سر و کار دارد نه درستی.

* تحقیق پیمایشی به طور کلی در زمینه اعتبار (روایی) ضعیف و در زمینه قابلیت اعتماد (پایایی) قوی است.

* تحقیق میدانی مقیاس‌ها و وسایل سنجش معتبری به دست می‌دهد ولی قابلیت اعتماد کمتری دارد.

* هر اثر باقی مانده‌ای که از انسان داشته باشیم را می‌توانیم تحلیل محتوا کنیم، مثل کتاب، فیلم و…

 

20- کتاب پیمایش در تحقیقات اجتماعی، دی.ای. دِواس، مترجم هوشنگ نائینی، نشر نی

[کتاب روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی نوشته ارل ببی بیشتر برای خواندن توصیه می‌شود.]

* در جامعه چه می‌گذرد (تحقیقی توصیفی) و چرا (تحقیقی تبیینی) است.

* تحقیق  دوگونه اصلی «توصیفی» و «تبیینی» است:

1- توصیفی: با چگونگی امور سر و کار دارد نه با چرایی آن (تشریح وضع موجود).

2- تبیینی: از چراها می‌پرسد. در تبیین توصیف هست ولی در تحقیق توصیفی لزوماً تبیین نیست.

* انواع تبیین:

– عرفی: بر اساس عرف جامعه، پدیدۀ مورد مطالعه تبیین می‌گردد.

– استنادی: بر اساس اقوال بزرگان و صاحب نظران (اعم از مذهبی و غیرمذهبی)

– تبیین قیاسی یا فلسفی:

– تبیین استقرایی (علمی):

 

21- کتاب حقوق مطبوعات، دکتر کاظم معتمدنژاد، دکتر رؤیا معتمدنژاد، دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها

* قدیمی‌ترین قانون اساسی موجود جهان که آزادی مطبوعات را تضمین کرده است، قانون اساسی دولت فدرال سوئیس (1874) است.

* در سیر تاریخی آزادی مطبوعات، «اعلامیه حقوق بشر و شهروند» انقلاب کبیر فرانسه (1789) و نخستین اصلاحیه قانون اساسی ایالات متحده آمریکا (1791) اهمیت خاص دارند. هرچند در فرانسه بعد از انقلاب به دلیل روی کار آمدن دیکتاتوری نظامی تحقق آزادی مطبوعات یک قرن عقب افتاد و قانون مطبوعات فرانسه (1881) که به «منشور آزادی مطبوعات» موسوم است و اکنون هم در فرانسه اجرا می‌شود این هدف را تأمین کرد.

* انواع نظام‌های حقوق تأسیس و اداره نشریات:

الف- نظام پیشگیری که تأسیس و انتشار تابع «نظام تأمینی، احتیاطی یا پیشگیری» است.

ب- نظام تنبیهی (تعقیبی و پیگیری) که نشریات در موارد تخلف تنبیه می‌شوند.

* شیوه‌های حقوقی تأسیس مطبوعات: اعلام‌نامه، ثبت نام، شیوه مختلط، اجازه قبلی

* تمام کشورهای عربی از شیوه اجازه قبلی استفاده می‌کنند.

* اعضای هیئت نظارت بر مطبوعات (مصوب سال 64):

1- یکی از قضات دیوان عالی کشور به انتخاب شورای عالی قضایی

2- وزیر ارشاد اسلامی یا نماینده تام‌الاختیار وی

3- یکی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی به انتخاب مجلس

4- یکی از اساتید دانشگاه به انتخاب وزیر فرهنگ و آموزش

5- یکی از مدیران مسئول مطبوعات به انتخاب آنها

* دوره هیئت نظارت دوساله است.

* نخستین عنصر تشکیل دهنده و مشخص کننده جرم مطبوعاتی انتشار یا اعلان آن است.

* اولین رکن آزادی مطبوعات عدم الزام به کسب اجازه قبلی است.

دومین رکن آزادی مطبوعات عدم ممیزی یا سانسور پیش از انتشار است.

* محمدحسن خان معروف به صنیع الدوله و بعد اعتمادالسلطنه در «اداره انطباعات ممالک محروسه» و بعد «وزارت انطباعات» به طور رسمی کار سانسور را انجام می‌داد.

* اولین قانون مطبوعات ایران بعد از انقلاب اسلامی مرداد 1358 توسط شورای عالی انقلاب بود.

دومین قانون مطبوعات ایران بعد انقلاب اسفند 1364 بود.

* در حقوق مطبوعات دو نوع توقیف مطبوعات از هم تفکیک می‌کردند: توقیف قضایی و توقیف اداری.

* تفکیک جرایم مطبوعات به جرایم عادی و جرایم ویژه مطبوعات.

* طبقه‌بندی جرایم مطبوعاتی به لحاظ اهمیت جرم.

* تفکیک جرایم مطبوعات باتوجه به منشأ قانونی آنها (چون منشأها مختلف و زیاد است عملا به درد نمی‌خورد).

* طبقه‌بندی جرایم مطبوعات بر حسب نوع دادرسی (خلاف، جنحه، جنایت) این روش تقسیم عملی نیست. اما تفکیک جرایم مطبوعاتی بر اساس موضوع آنها روش بسیار جامع و مفیدی است:

الف) انتشار برخی اطلاعات و اخبار: 1- مغایر مصالح و منافع جامعه 2- اطلاعات درست اما مضر  3- اطلاعات نادرست و غرض‌آمیز؛

ب) مربوط به بیان بعضی عقاید؛

ج) انتقادهای لطمه زننده به حقوق و منافع حکومتگران و افراد.

* حتی اگر خبر نادرستی چاپ شود و یا تخلفی صورت گیرد دو مسئله باید از هم تفکیک شوند:

قصد مجرمانه،

یا

حسن نیت (که متهم باید حسن نیتش را خودش ثابت کند).

* موقعی که مدیران یا ناشران مورد اتهام و تعقیب واقع می‌شوند، نویسندگان یا پدیدآورندگان به عنوان شرکای جرم تحت پیگرد قرار می‌گیرند.

 

22- کتاب نظریه‌های روابط عمومی، کارل بوتان، وینسنت هزلتون، ترجمه دکتر علیرضا دهقان، دفتر مطالعات و توسعه رسانه‌ها

* نظریه خود اثربخشی از باندورا.

* هدف نظریه ارتباطی بهسازی درک ما از فرآیند ارتباط جمعی است.

 

23- کتاب روزنامه نگاری نوین، دکتر نعیم بدیعی، حسین قندی، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی

برخی از نکات این کتاب به شرح زیر است:

* ویراستاران جایگاهی شاخص در تحریریه‌ها دارند، آنان هستند که وظیفه تطبیق فعالیت خبرنگاران و روزنامه نگاران را با مشی روزنامه ارزیابی و به عنوان کانال پالایش اخبار عمل می‌کنند.

* مهم‌ترین دلیلی که باعث ابهام خبری می‌شود، درست درک نکردن موضوع خبر توسط خبرنگار است.

* اولین مرحله در فرآیند تهیه و تنظیم خبر شناخت آن است.

* ذکر نام اشخاص در پاراگراف اول خبر (لید) در صورتی جایز است که اکثر خوانندگان در روزنامه و مخاطبان دیگر با خواندن و شنیدن نام فرد (شهرت) بتوانند قیافه و شکل آن شخص را در ذهن خود تداعی کنند. ذکر نام کوچک افراد حقیقی فقط یک بار در خبر جایز است.

* مدل وستلی و مک لین در مورد «دروازه‌بانی خبر» (gate keeping) است.

هر عامل یا کارگزار ارتباطی، باید در بین انبوه خبر و اطلاعات، برخی را برگزیند و در اختیار مخاطب یا مخاطبین خود قرار دهد که به این عامل ارتباطی که فرایند گزینش پیام را انجام می‌دهد دروازه‌بان می‌گویند.

* ابتدا «والتر جی وارد» در رساله دکتری خود (480 صفحه) الگوی سه بعدی خبر را مطرح کرد. سپس با کمک «نعیم بدیعی» الگوی چهار بُعدی خبر را مطرح کرد که با کمک از ایده نظریۀ خبری «ویلبر شرام» (پاداش آنی و آتی) بود.

* کوشش کنید لید خبر از چهل واژه بیشتر نباشد. لید خبر معمولاً حاوی یک یا حداکثر 2 جمله است.

* انواع لید:

1- لید سؤالی یا استفهامی

2- لید نقلی: مستقیم – غیر مستقیم – نقل قول جزئی (ناقص)

مثال: رئیس کل بانک مرکزی در مصاحبه امروز گفت که اقتصاد کشور «روز به روز شکوفاتر» می‌شود. (درون گیومه نقل قول است که جزئی هم هست).

3- لید تاریخی

4- لید تشریحی و تحلیلی

5- لید توصیفی

6- لید ضرب‌المثل (تمثیلی)

7- لید فهرستی: مثلا مصوبات دولت را به ترتیب و فهرست‌وار در لید بیاوریم.

8- لید قیاسی (مقایسه‌ای)

9- لید ساده (مستقیم) و لید عمقی:

مثال لید ساده: مجلس شورای اسلامی لایحه اصلاح قانون طلاق را با اکثریت آرا به تصویب رساند.

مثال لید عمقی: مجلس شورای اسلامی لایحه اصلاح قانون طلاق را با اکثریت آرا به تصویب رساند. بر اساس این لایحه زنان مطلقه در نیمی از دارایی‌های همسر سابق خود سهیم می‌شوند.

10- لید فشرده (متراکم) و لید چند خبری

مثال لید فشرده: 28 کشته، 40 ناپدید و 200 میلیون ریال خسارات، نتیجه یک هفته بارندگی مداوم در مناطق جنوبی استان هرمزگان است.

مثال لید چند خبری: در تعطیلات دو روزه این هفته 56 نفر به سبب حوادث مختلف جان باختند. سیل راه هراز را مسدود کرد و دو کامیون حامل مواد غذایی به عمق دره هزار چم در جاده چالوس سقوط کردند.

11- لید غیر متعارف: بر اساس ذوق و خلاقیت خبرنگار در نگارش خبرهای حوادث، ورزشی، هنری.

12- لید بی‌محتوا: ضعفی که در خیلی از روزنامه‌ها به چشم می‌خورد.

* ماکت بندی= صفحه آرایی

* در سبک هرم وارونه خبر با نتیجه‌گیری یا جمع‌بندی به پایان نمی‌رسد بلکه کم اهمیت‌ترین مطلب در پایان خبر قرار می‌گیرد.

* وحدت خبر: 1- هماهنگی با تکرار کردن؛ 2- هماهنگی با استفاده از واژه‌ها و عبارات ربط دهنده؛ 3-هماهنگی ساختمان خبر.

* جالب: صفحه اول اکثر روزنامه‌های ایران به سبک ویترینی و با تیترهای درشت آرایش می‌شود.

خلاصه تیتر= همان «سوتیتر» است.

ص30: جالب: اینکه فرم بر محتوا مقدم است یا خیر در بین روزنامه نگاران و متخصصان روزنامه نگاری بحث‌های فراوانی وجود دارد. قدر مسلم با تنوع و گیرایی در فرم می‌توان محتوا را نیز بالا برد. مهم آن است که بتوان به وسیله فرم، عده بیشتری از خوانندگان را به مطبوعات جذب و جلب کرد. نقش تیتر هدایتگری خواننده به سوی خبر است و این هدایتگری باید توأم با جذابیت، تازگی، تبلیغ و اقناع باشد.

تسلط بر واژه‌ها، دقت در درست‌نویسی و احاطه بر خبر، کلید موفقیت در تیترنویسی است. آنجا که تیتر بر معنا قرار می‌گیرد، واژه‌ها و کلمات نقش اساسی می‌یابد. تیترنویس باید بر زبان مورد استفاده‌اش مسلط باشد، واژه‌های تازه و با طراوت را بشناسد و جایگاه کاربردی آن‌ها را بداند.

ص 124: دو تیتری: در ایران روزنامه «ابرار» نخستین روزنامه ایرانی است که از این شیوه تیترنویسی بهره گرفته است.

مهم: اولین دو تیتری درج شده در روزنامه ابرار در کشور:

درخواست جهانی برای کمک به مردم عراق

 بغداد همچنان در آتش است

(روزنامه ابرار- 29/10/69- ص اول)

(دقت شود تیتر اول فعل ندارد اما تیتر دوم فعل دارد.)

ص 120 تا ص 132: مثال‌های جالب برای تیترها

* تنظیم مناسب خبرهای حوادث، سبک تاریخی همراه با لید است.

* گزارش داستان نیست اما روی مرز قصه‌نویسی حرکت می‌کند، بدون آنکه ویژگی اخباری و ژورنالیستی خود را از دست بدهد. به همین دلیل تخیل (نه خیال پردازی) یا به عبارتی تخیل مجاز و آنچه به عنوان مرز واقعیت و تخیل (رئالیسم جادویی) نامیده می‌شود در گزارش شکل می‌گیرد و امکان بروز می‌یابد.

ویراستار= سردبیر

ص 318: سردبیری علم و تجریه است. ویراستاری و مدیریت اخبار دقیقاً مربوط به حوزه وظایف مدیر تحریریه یا سردبیر روزنامه است.

* سازمان وسایل ارتباط جمعی با توجه به نیاز بشر به کسب اخبار و آگاهی‌های روز جهان در حداقل زمان و ارزش‌گذاری خبر در گذر ثانیه‌ها به وجود آمده و گسترش یافته است. بدون تشکیلات منظم و سلسله مراتب و تقسیم وظایف، هیچ وسیله ارتباط جمعی نمی‌تواند به کار بپردازد و در عرصه رقابت سالم خبری موفق باشد.

ص 318: مهم: ویراستار (سردبیر) کیست؟ در هر سازمان تحریریه ویراستار به عنوان سیاست‌گذار، کانال پالایش خبر، هماهنگ کننده فعالیت تحریریه، انطباق اخبار و مطالب با خط مشی روزنامه (یا هر وسیله ارتباط جمعی دیگر)، انتخاب کننده اخبار، اولویت‌گذاری خبر در صفحات، انتخاب کننده نهایی عکس، طرح و کاریکاتور و اعمال مدیریت در تمام سرویس‌ها و بخش‌های خبری و فنی، حساس‌ترین نقش را داراست.

* وظایف ویراستار (سردبیر): 1- تطبیق فعالیت هیئت تحریریه با مشی روزنامه 2- ویراستاری و وظایف تحریری 3- ویراستاری و وظایف فنی

* جالب: ویژگی سردبیر ص319: ویراستار ورزیده و ماهری که بتواند با عقل و درایت و با استفاده از تکنیک‌های حرفه‌ای روزنامه‌نگاری همه امور را تحت تسلط درآورد، دست پرورده آموزشی دقیق و حرفه‌ای است که بدون کسب آموزش لازم به احراز چنین مسئولیتی نائل نمی‌آید. چنین شخصی باید در رشته‌های مختلفی چون سیاست، اقتصاد، هنر، تاریخ، جغرافی و جامعه‌شناسی مطالعات وسیعی داشته باشد تا بتواند به اعمال مدیریت بپردازد، گزینشگری خبر کند و هر مطلبی را که به صورت مقاله، خبر، گزارش، مصاحبه، و… در مقابلش قرار گیرد، مورد رسیدگی و حک و اصلاح قرار دهد.

ویراستار نیازمند قضاوت صحیح، کاردانی و کاربری، فهم و ادراک بالایی است و باید واجد معلوماتی باشد که به آن نام «آگاهی‌های روز» نهاده‌اند که با مطالعه مداوم وقایع روزانه حاصل می‌آید. روزنامه نگاری که درصدد نیل به مقام سردبیری است باید برای پرداختن به مقدمات کار در وهله اول در تیترنویسی سریع و درست، شیوه نگارش و شناخت انواع عکس خبری مطلوب، عکس شناسی، فتو ژورنالیست، صفحه‌آرایی و شناخت اندازه حروف و موارد فنی و چاپ تبحر داشته باشد و با آگاهی از اصول مدیریت و آشنایی با منش و اخلاق و مهارت یکایک اعضای تحریریه، میزان قدرت و توانمندی هر یک را در نظر داشته باشد و ذوق و قریحه هر یک را در راه صحیح به کار گیرد.

* ویرایش محتوا:

1- غلط‌گیری (ویرایش محتوایی)

2- تلفیق اخبار: الف- روش ترتیبی تلفیق اخبار، ب- روش ادغام با لید چند خبری، ج- روش تحلیلی و تشریحی

3- بازآفرینی و تکمیل خبر

4- تغییر جهت در خبر

* پرتره: عکس فردی

* ترام چیست؟! به نقطه‌های ریزی که روی فیلم لیتوگرافی یا زینک یا سطح چاپ شده ایجاد می‌شوند و از تراکم یا شدت آنها، سایه روشن‌های تصویر شکل می‌گیرد ترام می‌گویند.

* تیتر مقدمه خبر نیست، محتوای آن است.

* خبر به دو دسته تقسیم می‌شود:

– نرم خبر: اخبار + تجزیه و تحلیل+ هیجان

– سخت خبر: اخبار بدون تفسیر

 

24- کتاب کنکور کارشناسی ارشد علوم ارتباطات اجتماعی، احسن حقگویی، محمدرشید صوفی، نشر پردازش- جلد اول و دوم

[توجه مهم: در استفاده از کتاب‌های پردازش دقت کنید: اشتباه تایپی و غلط محتوایی در این کتاب‌ها بسیار زیاد است. این مجموعه کتاب‌ها حتی ویرایش کافی انجام نداده‌اند که نوعی بی احترامی به حقوق مخاطب است! (در این زمینه کتاب‌های کنکور “کانون فرهنگی آموزش” یا “سنجش تکمیلی” یا “ماهان” دقیق‌تر و تمیزتر است).]

* تاریخ روزنامه‌نگاری:

* دومین تجریه انتشار روزنامه فارسی زبان خارج کشور پس از هند در گرجستان قفقاز بود.

* نخستین روزنامه فارسی زبان قفقاز در نیمه اول قرن نوزدهم در کدام سرزمین بود؟ (گرجستان)

* اولین روزنامه عربی زبان «التنبیه» در مصر توسط ژاک فرانسوا منو بود که بعدا مسلمان شد.

* قانون مطبوعات فرانسه 1881 به نام «منشور آزادی مطبوعات» که نخستین قانون مطبوعات ایران در زمان «محمدعلی شاه» از این قانون گرفته شد.

* شبکه‌های تلویزیونی آمریکا:

ای. بی. سی (ABC)

ان. بی. سی (NBC)

سی. بی. اس (CBS)

* نخستین گام در روزنامه نگاری تشریحی «هفته‌نامه تایم» پس از جنگ جهانی اول بود.

* قدیمی‌ترین روزنامه‌ای که در دست است «آکتادیونا» است که بر روی دیوارهای شهر قدیم «رم» چسبانده می‌شد.

* آزادی مطبوعات و بیان برای اولین بار از سوی «جان میلتون» مطرح گردید که برای آن رساله ای منتشر کرد.

* نخستین روزنامه زنانه ایران به دست خانم دکتر کحال به نام «دانش» منتشر شد. در مورد شیوه‌های نوین خانه‌داری و پرورش کودک و بهداشت بود و در آن روزنامه‌نگاران زن فعالیت می‌کردند.

* عبدالحمید متین السلطنه اولین روزنامه فکاهی ایران را به نام «طلوع» در بوشهر چاپ کرد.

* دومین روزنامه فکاهی ایران «آذربایجان» است که اولین کسی بود که چاپ رنگی را در روزنامه به کاربرد. او هم مانند «طلوع» طنز سیاسی بود.

* روزنامه‌های فکاهی و طنز و کاریکاتور:

طلوع (اولین روزنامه طنز)- ادب- کشکول – تنبیه – آذربایجان- بهلول- جنگل مولا- حشرات الارض.

* سیدجمال‌الدین افغانی (اسدآبادی) و میرزا ملکم خان از عوامل مؤثر بر روزنامه نگاری تبعید بودند. سید جمال با همکاری شیخ محمد عبده در پاریس روزنامه‌ای عربی زبان به نام «عروه الوثقی» به چاپ رساند. سید در اواخر عمر با روزنامه «قانون» ملکم خان همکاری کرد. اولین مبارزه جمعی مطبوعات ایران علیه امتیاز رویتر روی داد.

* در سال 1863 صنیع الملک ریاست اداره مطبوعات دولتی را جهت اجرای سانسور برعهده گرفت. پس از مرگ صنیع الدوله که یک سال قبل از قتل ناصرالدین شاه بود، در دوره مظفرالدین شاه، ادیب الممالک که مدتی مدیر روزنامه دولتی شرف بود وزیر مطبوعات شد و اعتماد السلطنه لقب گرفت و «خلاصه الحوادث» را چاپ کرد که اولین نشریه یومیه روزنامه‌ای بود که از اخبار تلگرافی بهره می‌گرفت.

* اولین روزنامه‌ای که به زبان بیگانه در ایران منتشر شد روزنامه «وطن» (فرانسوی) توسط بارون دونورمان با یاری سپهسالار وزیر اعظم به چاپ رسید.

* «گازت دو فرانس»: روزنامه‌ای قدیمی با داستان فراز و فرود عجیب، که پایه‌گذار روزنامه‌نگاری مدرن بود و هنوز هم چاپ می‌شود و پرمخاطب است.

* دو خبرگزاری مهم شوروی (روسیه): خبرگزاری «تاس» و آژانس A.P.N (آژانس خبر نودوستی)

* مهم‌ترین روزنامه‌هایی که در خارج کشور انتشار یافت: اختر، قانون، حبل المتین، حکمت، ثریا.

* چاپ سنگی یا چاپ سربی؟ حروف چینی؟ چاپ ژلاتینی؟

* باسمه خانه: اسم ترکی چاپخانه.

* روزنامه اختر توسط دو روزنامه‌نگار آزادی‌خواه جوان «میرزا مهدی» و «محمدطاهر تبریزی» در قسطنطنیه (استانبول) منتشر می‌شد و مخفیانه در ایران  توزیع می‌گشت که به‌وسیله مقالات پرمعنا و تند خود به قدری در ایران بالا گرفت که خواندن آن از طرف حکومت ناصرالدین شاه ممنوع شد و برای مقابله با آن وزارت مطبوعات تصمیم گرفت روزنامه ناصری را چاپ کند.

* در ایران چند سال بعد از هند و عثمانی و مصر به تأسیس روزنامه اقدام شد.

* روزنامه‌های زنان: اول «دانش» توسط خانم کحال، دوم «شکوفه»، سوم «زبان زنان» در اصفهان توسط صدیقه دولت آبادی.

* «لوموند» به معنی دنیا است که به فرمان ژنرال دوگل پایه‌گذاری شد. گفته می‌شود در زمان انقلاب ایران مقالات منصفانه برضد ساواک و شاه می‌نوشته است.

* کوریه ره والاسرا: روزنامه ایتالیا

* پراودا: روزنامه شوروی

* الاهرام مصر، مشهور به «تایمز دنیای عرب» است.

* محمد هیکل سردبیر افسانه‌ای الاهرام بود که انورسادات او را از سردبیری برکنار کرد.

* «آساهی شیمبون» روزنامه قدیمی ژاپنی و به معنی روزنامه «آفتاب تابان» و یازده سال بعد از شروع انقلاب میجی در سال 1879 پدید آمد.

* خبرنویسان دوره حکومت عباسی به «صاحب البرید» معروف بودند.

* قدیمی‌ترین روزنامه موجود جهان «تایمز انگلستان» است.

* قدیمی‌ترین خبرگزاری اروپایی «هاواس» نام دارد.

* قدیمی‌ترین روزنامه کنونی مصر «الاخبار» است.

– میرزا جهانگیرخان صور اسرافیل در باغشاه تهران به دست عوامل ارتجاع به قتل رسید.

* روزنامه المجاهد در الجزیره چاپ می‌شد.

* نخستین خط تلگراف دریایی بین انگلیس و آمریکا در اواخر قرن 19 کشیده شد.

نظریات و اطلاعات عمومی ارتباطات:

* اصطلاح «هژمونی فرهنگی» از «آنتونیو گرامشی» است.

هژمونی مفهومی است برای توصیف و توضیحِ نفوذ و تسلط یک گروهِ اجتماعی بر گروهی دیگر، چنان‌که گروهِ مسلط (فرادست) درجه‌ای از رضایت گروهِ تحتِ سلطه (فرودست) را به‌دست می‌آورد و با «تسلط داشتن به دلیلِ زورِ صِرف» فرق دارد. هژمونی اشاره دارد به ایدئولوژی طبقه حاکم که بر رسانه تسلط می‌یابد.

* فعالیت‌های روابط عمومی در ایران نخستین بار در شرکت نفت بود.

* «عقیده» پیشنهاد است درحالی‌که «طرز تلقی» یا «نگرش» تمایل به موافقت یا مخالفت با چیزی است.(؟!)

* بر اساس استانداردهای یونسکو برای هر 1000 نفر حداقل باید 100 نسخه روزنامه باشد.

* محققان فرانسوی از اصطلاح «وسایل خبری» استفاده می‌کنند.

* «دانیل لرنر» در مورد آثار وسایل ارتباط جمعی در نوسازی خاورمیانه تحقیق کرده است.

* نخستین مرکز آموزش روزنامه نگاری در ایران «سازمان پرورش افکار» نام داشت.

* جامع‌ترین تعریف ارتباط متعلق به «چارلز کولی» است.

* مهم‌ترین خبرگزاری کشورهای جهان سوم «اینترپرس سرویس» نام دارد.

* امواج مورد استفاده در پخش برنامه‌های تلویزیونی امواج خیلی کوتاه است.

* در مدل ارتباطی برن لوند از کلمه «راهنما» (Cue) به جای کلمه «رمز» استفاده شده است.

[برای آشنایی با انواع مدل‌های ارتباطی به کتاب «ارتباط شناسی» دکتر مهدی محسنیان راد مراجعه کنید.]

* در مدل ارتباطی وینداهال عنصر اصلی «مصرف ارتباط جمعی» (use) است.

* مدلی که انواع میانجی‌های ارتباطی (ارتباط‌گران میانجی) را در جریان اخبار بین‌المللی مورد مطالعه قرار می‌دهد، مدل «مک نلی» است.

* بکر در «مدل موزاییکی» به ریشه‌های شکل‌گیری پیام پرداخته است.

* امیل دوسلاپول مدلی را طراحی کرد که در آن فقط به سیستم ارتباط توجه شده است. تعریف سیستم ارتباطی از نظر پول، چیزی که بیان کننده رابطه یا عدم رابطه بین موضوعات یا اشیاست.

او بر لوازم آوردن عنصر پارازیت در مدل خود خودداری کرد زیرا برقراری ارتباط را هنگام صحت فرض کرد.

* بازخورد دومین = گوینده صدای خود را می‌شنود و مثلاً اگر لغتی را غلط تلفظ کرد، اصلاح می‌کند و…

* در مدل وستلی و مک لین اصطلاح پیام مفید و غیر مفید از نیوکامب اقتباس شده است.

پیام مفید پیامی است که با این هدف از سوی A منشأ گرفته که ادراک B را از یک X تقویت کند درحالی‌که یک پیام غیر مفید پیامی است که به B منتقل می‌شود بدون قصد منظوری برای تحت تأثیر قرار دادن B از سوی ارتباط گر.

* عنصر واسطه مربوط به مدل پیر شفه.

* نظریه تعادل از هایدر

* نظریه تقارن از نیوکامب

* نظریه همخوانی از آزگود

* نظریه ناهماهنگی شناختی از فستینگر

* در سیر تاریخی آزادی مطبوعات، اعلامیه حقوق بشر و شهروند انقلاب کبیر فرانسه (1789) و نخستین اصلاحیه قانون اساسی آمریکا (1791) دارای اهمیت خاص هستند اما به طور رسمی اعلامیه حقوق بشر سازمان ملل در سال 1948 آزادی مطبوعات را رسماً مورد توجه قرار داد.

* مدل‌های ارتباط انسانی بر سه الگوی «خطی، تعاملی، تبادلی» تقسیم می‌شود.

* روابط انسان‌ها براساس «فاصله فیزیکی» به ترتیب زیر تقسیم می‌شود:

»»» صمیمانه، شخصی، اجتماعی، عمومی

* «کورت لوین» یکی از تأثیرگذاران عرصه «روانشناسی اجتماعی» تلقی می‌شود که نظریه معروف «پویایی گروه و ارتباطات درون گروهی» را مطرح کرد. با همکاری شاگرد خود وایت «دروازه‌بانی خبر» را مطرح کرد. پس دیوید منینگ وایت شاگرد کورت لوین است.

* روزنامه‌های لیبراسیون، اومانیته، اورور و فیگارو- مال کشور فرانسه هستند.

* «آنکت» نام دیگر گزارش‌های تحقیقی در مطبوعات و بر سه نوع (مرکب، ساده و تستی) است. (؟!)

* مطبوعات ایران 89 سال از عمر خود را در زمان قاجاریه گذراندند. (؟!)

* نمونه افشاگری روزنامه‌ها در ماجرای «واترگیت» در زمان ریاست جمهوری نیکسون.

* [عجیب]: رادیو نسبت به تلویزیون و روزنامه و مجله خبری، کمترین تأثیر را در برجسته‌سازی دارد.

* نظریه‌ای که گزارش‌هایی در رابطه با تماشای خشونت می‌دهد و می‌گوید که می‌تواند باعث تحریک خشونت بیشتر شود «تأثیر سرایت» نام دارد. Contagion effect

* اصطلاح «فنون انتشار جمعی» از روژه کلوس

* شاخص توسعه یافتگی وسایل ارتباط جمعی در جهان سوم توسط یونسکو: (10 روزنامه برای هر صد نفر)

*  چه نوع امواج رادیویی در طول روز قابل استفاده‌اند؟ (امواج کوتاه زمینی)

* چه نوع امواج رادیویی در تأمین تماس‌های رادیویی بین‌الملل در قاره‌های مختلف جهان نقش مهمی دارند؟ (امواج کوتاه)

* ماهواره منفی= ماهواره‌ای که فقط امواج فرستاده شده را به زمین بازمی‌گرداند.

* شعاع عمل چه نوع امواج رادیویی روی دریا بیش از زمین است؟

کوتاه             Pمتوسط             بلند              خیلی کوتاه

* الگوی شمال– جنوب در مطالعات مربوط به جریان بین‌المللی اطلاعات از (گالتونگ) است.

* ادموند بورک= مطبوعات رکن چهارم دموکراسی

* آلفرد سووی= وسایل ارتباط جمعی کلید دموکراسی

* واحد تحلیل در تحلیل محتوا= موضوعات فرهنگی

* شیوه حقوقی تأسیس روزنامه از طریق «ثبت نام نشریه» اولین بار در کدام کشور بود؟ (انگلستان)

* ضرورت کسب اجازه قبلی برای انتشار مطبوعات اولین بار به دنبال کدام انقلاب کشورهای غربی لغو شد؟

(انقلاب مشروطیت انگلستان)

* طبق قانون اساسی جمهوری اسلامی رسیدگی به جرایم مطبوعاتی در «محاکم دادگستری» است.

* در هیئت نظارت بر مطبوعات ایران نماینده روزنامه نگاران نیست اما نماینده مدیران مسئول مطبوعات هست.

* در هیئت انتخاب اعضای هیئت منصفه دادرسی‌های مطبوعاتی در تهران، غیر از وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و رئیس انجمن شهر یا شهردار، رئیس دادگاه‌های شهرستان نیز حضور دارد.

* ممنوعیت سانسور مطبوعات در کدام یک از قوانین ایران پیش‌بینی شده است؟ (قانون مطبوعات مصوب 1364)

* کدام یک از افراد زیر طبق قوانین و مقررات حرفه‌ای روزنامه‌نگاری معمول در جهان، روزنامه‌نگار شناخته نمی‌شود؟ (گزینه 4)

خبرنگار عکاس                       سردبیر نشریه

ویراستار نشریه                       مدیر نشریه

* سؤالاتی که برای پی بردن به دلایل، عقاید، احساسات و رفتار فرد پرسیده می‌شود، از نظر محتوا از چه نوع است؟

شناسایی             دانشی               Pسببی                جهتی

* اگر نمونه‌هایی از جوانان 21، 22، 23، 24، 25 ساله را انتخاب کنیم و بر روی نگرش‌های آن‌ها در بهمن 1382 مطالعه کنیم، چه مطالعه انجام داده‌ایم؟

1) مطالعه نسلی                              P 2) روند پژوهی مقطعی

3) مطالعه روند تکراری                          4) مطالعه طولی زمان‌بند

* مهم‌ترین انتقاد از نظریه نوسازی دانیل لرز با عنوان «گذار از الگوی حاکم» از سوی کدام محقق ارتباطی صورت گرفته است؟ (اورت راجرز)

* در نظریه دانیل لرنر راجع به گذر از جامعه سنتی و نوسازی خاورمیانه برای عملکرد وسایل جمعی کدام نقش مورد تأکید قرار گرفته است؟ (آگاهی دهی)

 

 

 25- کتاب روش‌های آماری، کریم منصور فر، انتشارات دانشگاه تهران

برخی نکات این کتاب:

* چند نوع نمونه‌گیری:

– نمونه‌گیری قضاوتی: انتخاب نمونه برعهده آمارگیر است.

نمونه‌گیری سهمیه‌ای: جامعه را به چند طبقه تقسیم می‌کنیم پس به اختیار سهمی به هر طبقه می‌دهند.

– نمونه‌گیری آسوده: آمارگیری نمی‌کنند فقط از فرد متخصص اطلاعات آماری را جویا می‌شوند.

– نمونه‌گیری گروهی: فقط با گروه‌های معینی تماس حاصل می‌شود و اطلاعات اخذ می‌گردد.

* انواع نمونه‌گیری غیر احتمالی:

– نمونه‌گیری تعمدی: مثلا نظرسنجی‌های سیاسی

– نمونه‌گیری سهمیه‌ای

– نمونه‌گیری دسترس‌پذیر

انواع نمونه‌گیری احتمالی:

– نمونه‌گیری تصادفی ساده: برای همه افراد جامعه شانس مساوی انتخاب وجود دارد.

– نمونه‌گیری منظم (سیستماتیک): از شماره گذاری واحدهای جامعه به یک ترتیب دلخواه یا اتفاقی استفاده می‌شود.

– نمونه‌گیری طبقه‌بندی شده: در کتاب مطالعه شود.

– نمونه‌گیری خوشه‌ای: در اینجا هر طبقه را یک خوشه می‌نامند. اگر بین طبقات مختلف واریانس کم باشد ولی در داخل طبقات زیاد باشد، فقط تعدادی از طبقات را مورد بررسی قرار داده و در عوض در طبقات انتخاب شده «سرشماری» می‌کنند.

* انواع خطاهای نمونه‌گیری استاندارد: در کتاب مطالعه شود.

* مهم: فرض صفر: فرضیه صفر(Ho) ادعا می‌کند که بین دو متغیر مورد مطالعه رابطه معناداری وجود ندارد.

– فرض خلاف: مخالف فرض صفر است و در اکثر موارد با فرضیه پژوهشی مطابقت دارد؛ به این معنی که فرض خلاف انتظار پژوهشگر را پیرامون نتایج آتی پژوهش بیان می‌کند.

– خطای نوع اول (آلفا): وقتی است که فرض صفر درست باشد درحالی‌که آن را رد کنیم.

– خطای نوع دوم (B): قبول فرضیه وقتی که فرض صفر غیرصحیح است.

* متغیر کیفی رتبه‌ای: چیزی که بتوان وجوه آن را مرتب کرد؛ مانند عزت نفس، پایگاه اجتماعی، میزان هوش و…

* هیستوگرام: مستطیل‌هایی هستند که عرض مستطیل‌ها برابر با عرض گروه‌ها و طول مستطیل‌ها برابر با چگالی فراوانی نسبی آن‌ها است (برای متغیر کمی پیوسته).

* در مقابل «هیستوگرام»، برای متغیر ناپیوسته «پلی‌گون» را رسم می‌کنند. فراوانی هر گروه مساوی است با حاصل جمع فراوانی آن گروه و فراوانی گروه‌های ماقبل. هیستوگرام و پلی‌گرام نسبت به هم قابل تبدیل بوده و مساحت مستطیل‌ها با مساحت زیر منحنی پلی‌گون یکسان است.

* نما: مقداری از صفت است که حداکثر چگالی فراوانی را دارد.

* خواص واریانس: اگر از تمام مقادیر صفت یک مقدار ثابت a کسر یا اضافه نماییم مقدار آن تغییر نمی‌کند. اگر تمام صفت را بر یک مقدار  ثابت a تقسیم کنیم متغیر اصلی a²  برابر کوچکتر و اگر ضرب کنیم a² برابر بزرگتر می‌شود.

* واریانس جامعه کل مساوی است با میانگین واریانس‌های جامعه‌های جزء.

* انحراف معیار هرگز از انحراف متوسط کوچکتر نمی‌شود بلکه 1.22 برابر بزرگتر است.

* ضریب همبستگی: به منظور تبیین نوع همبستگی و میزان درجه رابطه بین صفات به کار برده می‌شود و مقدار آن همیشه بین یک و منهای یک در نوسان است.

1=r یعنی بین متغیرهای مورد بررسی همبستگی کامل و مستقیم وجود دارد.

1- =r یعنی بین متغایرها همبستگی کامل و معکوس وجود دارد.

* منظور از فرض صفر این است که تفاضل دو پارامتر مورد مطالعه قابل ملاحظه نیست.

* احتمال ارتکاب خطای نوع اول را سطح معنی‌دار بودن می‌گویند.

 

26- کتاب تحقیق در رسانه‌های جمعی، جوزف دومینیک، دکتر کاووس سید امامی، انتشارات سروش

برخی از نکات این کتاب به شرح زیر است:

– برای اینکه یک پژوهشگر موفق باشیم لازم نیست متخصص آمار باشیم؛ مهم‌تر این است که بدانیم چگونه پژوهش کنیم و از عملیات پژوهشی چه کارهایی برمی‌آید.

– فرضیه بیانی رسمی در مورد رابطه بین متغیرها است که مستقیماً آزموده می‌شود.

– روایی درونی: برای آنکه روایی درونی بالا رود باید عوامل مزاحم و خطا را حذف کرد. رویدادهایی هستند که در خلال آزمایش اتفاق می‌افتد (که برای رفع این مشکلات پیش‌آزمون می‌گیریم): بلوغ – خود آزمون- کاهش افراد نمونه – بازگشت آماری- سوگیری آزمایشگر – رقابت جبرانی و…

– روایی بیرونی: نتایج آزمون را چقدر می‌توان تعمیم داد: نمونه‌های تصادفی و ناهمگن انتخاب می‌کنیم و با تکرار آزمایش.

* متغیر مستقل= متغیر پیش‌بینی کننده

* متغیر وابسته = متغیری که پیش‌بینی می‌شود یا متغیر ملاک

* مقیاس تورستون: استفاده از داوران. (نام دیگر آن مقیاس فاصله‌ای برابرنما)

مقیاس فاصله‌ای= در پژوهش‌های رسانه‌های جمعی زیاد استفاده نمی‌شود اما در پژوهش‌های روان‌شناسی و علوم تربیتی رواج گسترده دارد.

* مقیاس گاتمن= تحلیل مقیاس نگار= به گونه‌ای تنظیم می‌شود که فرد موافق با یک گویه لاجرم با گویه های با موضع ملایم‌تر نیز موافق است؛ یعنی اگر با گویه 4 موافق باشد یا گویه 1 و 2 و 3 نیز موافق است که ملایم‌ترند. در علوم سیاسی، جامعه‌شناسی، پژوهش در افکار عمومی و مردم‌شناسی نسبتاً معمول است. به طور مثال در آزمون فاصله اجتماعی بوگاردوس اگر فردی در پرسشنامه بگوید حاضر است که با یک افغان ازدواج کند، لاجرم با این گویه که در همسایگی آنها یک افغان زندگی کند نیز موافق خواهد بود.

* مقیاس لیکرت= رویکرد امتیازگذاری سرجمع (از متداول‌ترین مقیاس‌ها است). (امتیازدهی به صورت وزنی است):

کاملا موافق       موافق        مخالف        کاملا مخالف

* مقیاس تفکیک معنا یا مقیاس اندازه‌گیری دو قطبی. مثال:

مغرض  —————————– بی غرض

قابل اعتماد ————————– غیرقابل اعتماد

با ارزش —————————– بی ارزش

* پایایی= پایداری= ثبات (اعتماد)= اگر آزمایش بار دیگر انجام شود همان نتایج بدست آید.

* روایی= معتبر بودن= اعتبار = آیا آنچه را که قرار بوده اندازه‌گیری شود سنجیده است؟

* نمونه‌گیری خوشه‌ای: به جای انتخاب افراد، گروه‌ها را انتخاب می‌کنیم.

* مثال: کیلومترشمار ماشین یک مقیاس اندازه‌گیری نسبی است. (چون صفر واقعی دارد و واقعا می‌توان گفت عدد 80 کیلومتر دوبرابر سریع‌تر از عدد 40 کیلومتر است. اما در مقیاس فاصله‌ای چون صفر حقیقی نداریم نمی‌توان این مقایسه را انجام داد.)

* مقیاس تورستن و بوگاردوس هر دو تربیتی هستند اما تورستون دقیق‌تر است.

* مقیاس لیکرت هم ترتیبی است.

* در پایایی این موضوع مطرح نبود که تست ما چه صفتی را می‌سنجد بلکه فقط می‌خواستیم ببینیم که آیا با اندازه‌گیری‌های مکرر نتیجه یکسان است یا خیر؛ اما منظور از اعتبار این است که آیا این وسیله اندازه‌گیری ساخته شده، حقیقتاً شاخص صفت مورد نظر هست یا خیر.

* آزمون‌هایی برای محاسبه قابلیت اعتماد (پایایی):

آزمون اسکات- فرمول کاپا از کوهن- ضریب آلفا

* آزمون‌هایی برای محاسبه اعتبار (روایی):

اعتبار صوری- اعتبار همراه – اعتبار پیش‌بینی کننده– اعتبار سازه

* نسبت انحراف معیار (جذر واریانس) بر انحراف متوسط (انحراف از میانگین) 25/1 است.

* مهم: اگر متغیرهای مورد بررسی هر دو از نوع کمی‌باشند و در سطح فاصله‌ای یا نسبی اندازه‌گیری شده باشند از ضریب همبستگی پیرسون استفاده می‌کنیم. چنانچه متغیرهای کمی هر دو به صورت رتبه‌ای (ترتیبی) بیان گردیده باشند از ضریب همبستگی اسپرمن استفاده می‌کنیم. ضمناً از ضریب کندال نیز می‌توان در این رابطه استفاده کرد. اگر هر دو متغیر از نوع کیفی و در سطح ترتیبی اندازه‌گیری شده باشند و یا لااقل یکی از آن دو متغیر در سطح ترتیبی و دیگری در سطح بالاتر مثلاً فاصله‌ای یا نسبی اندازه‌گیری شده باشند از ضریب همبستگی گاما و کندال و سامرزها استفاده می‌کنیم.

ضمناً چنانچه جدول یک متغیره باشد و سطح اندازه‌گیری متغیر ترتیبی، از آزمون کولموگرف- اسمیرنف استفاده می‌کنیم. اگر هر دو متغیر در سطح اسمی و یا لااقل یکی از آن دو در سطح اسمی و دیگری در سطح دیگری اندازه‌گیری شده باشد از آزمون کای اسکور (خی دو) است که در این صورت در جداول دو بعدی می‌توان از ضریب توافق بین دو متغیر نظیر ضرایب توافق پیرسون، ضرایب توافق چوپُرف و کرامر استفاده کرد.

* آزمون‌های پارامتریک و نانو پارامتریک (غیر پارامتریک)

پارامتریک آن‌هایی هستند که در فرمول آنها از شاخص‌های معروف آماری استفاده می‌شود؛ نظیر میانگین، واریانس و… از اعتبار بالایی برخوردارند.

– نانوپارامتریک به آن دسته از آزمون‌هایی اطلاق می‌شود که در فرمول‌های آن از شاخص‌های معروف آماری استفاده نشده بلکه از تفاوت مشاهدات محقق با مشاهدات نظری (یعنی مورد انتظار) انجام می‌پذیرد؛ نظیر آزمون کای اسکور، کولموگرف- اسمیرنف که اتفاقاً در تحقیقات  اجتماعی از این آزمون‌ها بیشتر استفاده می‌شود. این‌ها اعتبار آزمون‌های پارامتریک را ندارند زیرا نرمال نیستند و چولگی دارند.

* در آزمون کای اسکور(x²) اگر عدد جدول کای اسکور از مقدار محاسبه شده بزرگتر باشد نتیجه گرفته می‌شود که بین دو متغیر مورد تحقیق رابطه وجود ندارد.

* در منحنی نرمال اگر «+ و – 1» انحراف معیار به طرفین حرکت کنیم 68% جامعه آماری،

اگر «+ و – 2» انحراف معیار حرکت کنیم 95%،

و اگر «+ و – 3» انحراف معیار حرکت کنیم 99.73 % جامعه آماری را در بر می‌گیرد.

* به رابطه احتمالی بین دو یا چند متغیر “فرضیه” گویند.

* در مقیاس لیکرت نیمی از گویه ها مثبت و نیمی دیگر منفی‌اند. به همین دلیل باید شماره‌گذاری گزینه‌های گویه های مثبت و منفی عکس یکدیگر باشند.

* متغیر فعال= متغیر مستقلی است که می‌توان آن را دست‌کاری کرد. به آن متغیر محرک هم می‌گویند–به آن فاکتور یا عامل هم می‌گویند.

Fact= به پدیده‌ای که مشاهده شده اشاره می‌کند.

قانون در علم= تعمیم‌های کلی دربارۀ مجموعه‌ی  fact هاست.

نظام تبیینی:

1- ایدئوگرافیک= همه متغیرها (کمتر احتمالی)

2- نموتتیک = متغیرهای مهم (احتمالی)

 

27- کتاب مقدمه‌ای بر نظریات و مفاهیم ارتباط جمعی، دکتر هرمز مهرداد، نشر فاران

* اولین دوره لیسانس روزنامه‌نگاری ایران در کجا برگزار شد؟ (دانشگاه تهران)

* شیوه حقوقی ثبت نام نشریه برای اولین بار در کجا بود؟ (انگلستان)

* قدیمی‌ترین روزنامه غربی که اکنون در حال انتشار است؟ تایمز لندن

* در اواسط قرن نوزدهم دولت ایران امتیاز خطوط تلفن را به انگلیس داده بود که فرانسه کوشش می‌کرد جلوگیری کند.

* ایده رسانه‌های غیر توده‌ای از آلوین تافلر

* جان نامسون = رسانه‌ها را به عنوان قدرت نمادین در مقابل قدرت‌های سیاسی- اقتصادی و نظامی نام‌گذاری می‌کند.

* توصیه برپایی خبرگزاری‌های ملی و منطقه‌ای در چه کنفرانسی برای اولین بار مطرح می‌شد؟ سان خوزه کاستاریکا

* چاپ چهار رنگ مطبوعات؟ آبی، زرد، قرمز، سیاه.

 

28- مبانی مدیریت استیفن رابینز، ترجمه محمد اعرابی، نشر دفتر پژوهش‌های فرهنگی

* سازمان به هر مؤسسه‌ای می‌گویند که دارای هدفی مشخص، افراد یا اعضا و یک ساختار سیستماتیک باشد. پس هر سازمان سه ویژگی دارد: هر سازمان هدفی دارد و متشکل از افرادی است که به شکلی گرد هم آمده‌اند.

* مدیران میانی این عناوین را دارند: مدیر گروه، مسئول پروژه، رئیس واحد، مدیر منطقه، رئیس دانشکده، اسقف یا مدیر بخش.

* مدیران ارشد این عناوین را دارند: معاون، رئیس، رئیس افتخاری دانشگاه، مدیرکل، مدیرعامل یا رئیس هیئت مدیره.

* اصطلاح مدیریت به معنی فرآیند انجام کارها به طور اثربخش و کارآمد به‌وسیله دیگران است.

* «کارایی» یعنی درست انجام دادن وظیفه. «اثربخشی» یعنی انجام وظیفه درست برای دستیابی به اهداف. در کارایی مدیریت در پی به حداقل رساندن هزینه‌های منابع است. ایراد وارد به برخی ادارات دولتی این است که اثربخشی دارند ولی کارایی ندارند؛ یعنی ادارات به اهداف خود می‌رسند ولی با هزینه بسیار گزاف. مدیریت خوب یعنی رسیدن به اهداف (اثربخشی) مورد نظر با حداکثر کارایی. برعکس ممکن است سازمانی کارایی داشته باشد اما اثربخشی نداشته باشد؛ مثلاً مجریان دانشگاه از طریق آموزش مکاتبه‌ای و پاره وقت، هزینه تحصیل را پایین بیاورند اما کیفیت تحصیل پایین باشد و آموزش‌ها نامناسب باشد.

دستیابی بیشتر به هدف: اثربخشی

اتلاف کم، استفاده صحیح از منابع: کارایی

* نسبت برونداد واقعی به برونداد مورد انتظار را کارایی گویند.

* جالب: گربه چشار در بخشی از داستان «آلیس در سرزمین عجایب» می‌گوید که اگر اهمیت ندهید به کجا می‌خواهید بروید، در این صورت مهم نیست که از چه راهی بروید!

– چهار وظیفه اصلی مدیر:

* الف- سازماندهی: تعیین آنچه که باید انجام شود، چگونه انجام شود و چه کسی آن را انجام دهد.

* ب- برنامه‌ریزی: تعریف اهداف، تدوین استراتژی و توسعه برنامه‌های عملیاتی.

* ج- کنترل: نظارت، مقایسه و اصلاح فعالیت‌ها برای اطمینان از انجام درست آنها طبق برنامه.

* د- رهبری: هدایت و ایجاد انگیزه در کلیه طرف‌های ذینفع و رفع تعارض‌ها.

* جدول ص 23: ده نقش مدیریتی مینتزبرگ:

نقش‌های میان فردی: 1- مقام تشریفاتی؛ 2- رهبر؛ 3- رابط

نقش‌های اطلاعاتی: 1- گردآورنده؛ 2- اطلاع‌رسان؛ 3- سخنگو

نقش تصمیم‌گیری: 1- کارآفرین؛ 2- حل کننده مسئله؛ 3- تخصیص دهنده منابع؛ 4- مذاکره کننده.

%22 مدیران ارشد < 36% مدیران میانی < 51% مدیران عملیاتی هستند.

* اساساً مدیران هم در کار تجارت بزرگ و هم در تجارت کوچک فعالیت‌هایی مشابه دارند، فقط اینکه چگونه به این فعالیت‌ها می‌پردازند و مدت زمانی که صرف هرکدام از این فعالیت‌ها می‌کنند متفاوت است.

در مؤسسات بزرگ مدیر باید به ترتیب تخصیص دهنده منابع، رابط، گردآورنده اطلاعات، مذاکره کننده و کارآفرین باشد.

در مؤسسات کوچک مدیر باید به ترتیب سخنگو، کارآفرین، رهبر، مقام تشریفات و اطلاع‌رسان باشد.

* مدیریت کیفت جامع= TQM

– مدیریت کیفیت جامع از نیازها و انتظارات مشتریان ریشه می‌گیرد: پنج جزء اصلی دارد:

توجه به مشتریان؛ توجه به بهبود مستمر؛ تلاش برای بهبود کیفیت کار؛ سنجش دقیق؛ تفویض اختیار به کارکنان

برنامه‌های عملیاتی= Tactical plans

TQM بر کیفیت و اجرای مستمر تمرکز دارد. بهبود روزافزون، عنصر اساسی TQM است.

TQM به عنوان یک مزیت رقابتی مطرح است.

* چهار عنصر مشترک برنامه‌های MBO (مدیریت بر مبنای هدف) عبارت‌اند از: معین بودن هدف، تصمیم‌گیری مشارکتی، دوره زمانی مشخص و بازخورد عملکرد.

* تعیین زمان از ارکان مدیریت بر مبنای هدف است.

* مدیریت بر مبنای هدف= مشخص نمودن هدفش، مشارکت در تصمیم گیری، جدول زمان بندی صحیح و بازخورد نتیجه عملکرد.

* مراحل فرآیند مدیریت استراتژیک را بیان کنید: دارای 9 مرحله است:

1) شناسایی مأموریت، اهداف و استراتژی‌های جاری سازمان 2) تجزیه و تحلیل محیط 3) شناسایی فرصت‌ها و تهدیدات محیط 4) تجزیه و تحلیل منابع سازمان 5) شناسایی قوت‌ها و ضعف‌ها 6) ارزیابی مجدد مأموریت و اهداف سازمان براساس نقاط قوت، نقاط ضعف، فرصت‌ها و تهدیدات 7) تدوین استراتژی‌ها 8) اجرای استراتژی‌ها 9) ارزیابی نتایج

* چهار استراتژی اصلی: رشد (افزایش سطح فعالیت سازمان)- ثبات (عدم ایجاد تغییر در سازمان)، کاهش (کاهش اندازه و یا تنوع کاری) – ترکیب (استفاده همزمان از دو یا چند استراتژی)

* پویشگری محیطی: یعنی کنکاش و بررسی محیط برای به دست گرفتن فضای رقابتی و فهمیدن وضعیت مشتریان و نیازها و…

* جدول ص 107: انواع روش‌های پیش‌بینی مطالعه شود.

* بودجه افزایشی (بودجه سنتی): تنظیم بودجه هر دوره با استفاده از آخرین دوره به عنوان نقطه مرجع شروع می‌شود. تنها تغییرات افزوده شده در تقاضای بودجه مورد بررسی قرار می‌گیرند.

* بودجه بر مبنای صفر (Z.B.B): درخواست بودجه را صرف نظر از مناسبت‌های قبلی، با جزئیات و از اول توجیه می‌کنند. همه فعالیت‌های سازمان را ارزیابی مجدد می‌کند تا ببیند کدام یک قابل حذف، کاهش یا قابل افزایش است.

این روش مشکل است و به درد واحدهای پرسنلی و شرکت‌های تجاری کوچک (یا در حال کوچک شدن) می‌خورد وگرنه به طور کلی کارا نیست.

* یک سناریو به تصویر کشیدن چیزی است که در آینده پیش خواهد آمد.

* جدول گانت یک ابزاری برنامه‌ریزی است. اساساً یک نمودار ستونی است که «زمان» در محور افقی آن و «فعالیت‌ها» در محور عمودی آن قرار گرفته‌اند.

* نمودار گانت و ظرفیت تا زمانی مفید است که فعالیت‌ها و یا پروژه‌های زمان‌بندی شده بسیار کم بوده و وابسته به یکدیگر نباشند ولی برای پروژه‌های بلندمدت و پیچیده که فعالیت‌ها به هم وابسته‌اند از روش «پرت» استفاده می‌شود.

* روش بازنگری و ارزیابی برنامه (پرت)

Program Evaluation and Review Technique (PERT)

که معمولا تجزیه و تحلیل شبکه پرت نامیده می‌شود.

– شبکه پرت توالی فعالیت‌های لازم برای تکمیل پروژه و هزینه و زمان مربوط به هرکدام از فعالیت‌ها را نشان می‌دهد.

* رخدادها یا واقعه‌ها نقاط پایانی هستند که نشان دهنده تکمیل فعالیت‌های عمده می‌باشند. رخدادها که برخی مواقع سنگ اول نیز نامیده می‌شوند بیانگر این هستند که اتفاق چشم‌گیری رخ داده یا بخش مهمی از کار تمام شده است. در «پرت» رخدادها بیانگر نقطه‌ای در زمان هستند. از طرف دیگر فعالیت‌ها اقداماتی هستند که صورت می‌گیرند. هر فعالیتی به زمان احتیاج دارد.

* مسیر بحرانی: طولانی‌ترین و یا وقت‌گیرترین توالی رخدادها و فعالیت‌های لازم برای تکمیل پروژه در کوتاه‌ترین زمان ممکن است.

* نقطه سربه‌سر: یعنی سازمان باید چند واحد از محصولات خود را بفروشد تا به نقطه سربه‌سر دست یابد؛ یعنی نه سود داشته باشد نه ضرر.

* برنامه‌ریزی خطی: مشکلاتی به همراه دارد و باید راه‌های مختلف برای ترکیب منابع را داشته باشیم تا ببینیم چند ترکیب خروجی بوجود می‌آید تا بهترین حالت را انتخاب کنیم.

* نظریه صف: هرگاه تصمیمی دربرگیرنده لزوم حفظ تعادل بین هزینه داشتن خط انتظار در برابر هزینه سرویس برای حفظ آن باشد؛ مثلا برای بانک‌ها متصدی بیشتری برای باجه بگماریم یا زمان انتظار مشتری را بیش‌تر در نظر بگیریم یا اینکه در زمان‌های شلوغی متصدی بیشتری بگذاریم؛ پس وابسته به زمان است.

* JIT: سیستم‌های موجودی بدون انبار؛ یعنی سفارش را تحویل می‌گیرد و به موقع به دست مشتری می‌رساند و هزینه‌ها و دردسرها و اشغال فضای انبار حذف می‌شود.

* ص160 جالب: TQMیعنی دستیابی پایدار به رضایت مشتری از طریق بهبود مستمر همه فرآیندهای سازمانی. مدیریت کیفیت جامع می‌گوید «خوب» به اندازه کافی «خوب» نیست. به نظر شما 9/99 درصد عملکرد بدون خطا نشان دهنده بالاترین استاندارد عالی است؟

خیر، چراکه با این استاندارد پست آمریکا دو هزار مرسوله را در ساعت گم می‌کرد، بیمارستان‌ها هر روز دوازده بچه را اشتباهاً به والدین دیگری می‌دادند و در روز 6800 کتاب با جلد اشتباهی ارسال می‌شدند. پزشکان آمریکا 500 عمل جراحی اشتباهی در هفته انجام می‌دادند و هر روز شاهد دو سانحه هوایی در فرودگاه اوهایو شیکاگو می‌بودیم!

* تفاوت قدرت و اختیار: آیا تاکنون توجه کرده‌اید که منشی‌های اداری در یک شرکت قدرتمند هستند، هر چند اختیار کمی دارند؟!

* در این کتاب از سازمان «ادهوکراسی» به سازمان «ارگانیکی» اسم برده، درمقابل سازمان «مکانیکی بوروکراتیک».

* مدیریت بر مبنای هدف یک روش ارزشیابی کارکنان هم هست.

* تفاوت بین خلاقیت و نوآوری: خلاقیت توانایی ترکیب اندیشه‌ها به شیوه‌ای منحصر به فرد برای ایجاد ارتباط نامعمول میان اندیشه‌هاست. نوآوری فرآیند اخذ اندیشه‌های خلاق و تبدیل آنها به محصول، خدمت، یا یک شیوه عملیاتی مفید است.

* مذاکره بر مبنای برد و باخت: مثلاً چانه زدن سر قیمت یک کالا. هر دلاری که من کمتر بدهم به نفع من و به ضرر طرف مقابل است.

* مذاکره بر مبنای بدون باخت (برنده- برنده): مثلاً دو طرف توافق کنند که خریدار چک ضمانتی بگذارد که تا 60 روز آینده هزینه را پرداخت کند که در این صورت فروشنده هم خریدار را از دست نداده هم مطمئن است به پولش می‌رسد.

* انواع کنترل

– کنترل بازخوردی: پس از وقوع مشکلات آنها را رفع می‌کند.

– کنترل سکانی: مشکلات را در زمان وقوع تصحیح می‌کند.

– کنترل آینده‌نگر: مشکلات را پیش‌بینی می‌کند.

* تفاوت داده و اطلاعات را بیان کنید: «داده‌ها» واقعیت‌های خام و تحلیل نشده‌اند. «اطلاعات» داده‌های سازمان‌بندی شده در شکلی قابل استفاده‌اند.

مهم: یکی ابزارهای کنترل (MIS) است. Management Information دستگاه

MIS یا سیستم اطلاعات مدیریت را دستگاهی برای تأمین اطلاعات مورد نیاز مدیریت بر پایه‌ای منظم تعریف می‌کنیم. معمولاً مبتنی بر کمک رایانه است. مثلا کتابخانه بزرگی که میلیون ها جلد کتاب داشته باشد، اگر مراجعان طریقه استفاده از این کتابخانه را ندانند به درد نمی‌خورد؛ همچنین اگر کتاب‌ها طبقه‌بندی و شماره‌بندی هم نشده باشد باز هم این چند میلیون جلد کتاب به درد نمی‌خورد.

هدف MIS در مدیریت تهیه و تدارک اطلاعات حاوی و دقیق برای تصمیم‌گیری و اعمال کنترل مدیران است.

* مدل روابط انسانی از اسمیت: 1- ادراکی، 2- عاطفی (احساسی)

* تئوری مسیر هدف تاکید بر رفتار رهبر و نگرش اقتضایی دارد.

* در تئوری چرخه زندگی رفتار رهبر بستگی به بلوغ کارکنان دارد.

* فرهنگ سازمانی می‌تواند در درازمدت بر عملکرد اقتصادی سازمان اثر بگذارد.

* ادراک، پرورش، الهام و نوآوری عناصر چهارگانه خلاقیت هستند.

انتهای پیام/

برچسب‌ها: افکار عمومی, باقر ساروخانی, جواد جلوانی, حسین قندی, خلاصه کتاب, رسانه, سید حمید مولانا, سید محمد دادگران, علیرضا دهقان, عماد افشار, کاظم معتمدنژاد, مدیریت رسانه, مرکز فضای مجازی بسیج, مهدی محسنیان راد, نعیم بدیعی

مطالب مرتبط

• معرفی کتاب «آینده آموزش عالی؛ خط مشی، آموزش و تجربه دانشجو»

• معرفی، نقد و تلخیص کتاب «کاربردهای دانشگاه» نوشته کلارک کِر

• خلاصه کتاب «درآمدی بر تحقیق کیفی» نوشته اووه فلیک